İnsanlar illər keçdikcə safehləşir ya yox sualına çalışaq cavab verək.

Həqiqətən də, bütün planetdə IQ, yüksək ehtimalla, azalır. Yenə də, əmin olmaq üçün daha uzunmüddətli müşahidələr vacibdir. IQ testini elə tərtib edirlər ki, bu zaman iştirakçıların  50% dünyanın  bu və ya digər hissəsində 100 az, qalan   50% isə - daha yüksək nəticəyə malik olurlar. Yəni,  «yüz» populyasiya üzrə ən orta göstərici kimi çıxış edir.  

XX əsr ərzində «yüz» səviyyə hiss olunan şəkildə artmışdır (Flinn effekti). Kütləvi təhsil, daha yüksək kalorili qidanın qəbul olunması (enerjinin 20% biz beynin işinə sərf edirik) və digər amillər  buna yardım etmişdir. Buna görə də,  artan IQ ardınca dəfələrlə testlərin məzmunu dəyişilərək, onları daha «sərt» şəklə salmışdır. Lakin  1990-cı illərdə vəziyyət 180 dərəcə altında dəyişmişdir.

Neyropsixoloq  Mişel Demürje 2019 cu ildə “Ekran sarsaqlarının fabriki” kitabını buraxmışdır. Müəllif həyacan təbili çalır:  1999 cu ildən 2009 cu ilə qədər gənclərin  orta IQ səviyyəsi məktəbin və ali ixtisas müəssisəsinin qovuşuğunda  3,8 bəndə qədər düşmüşdür. Sanki insana elə gəlir ki, bu əhəmiyyətsizdir, lakin, əslində elə deyil. Bu tendensiyanı 100 ilə qədər artıraraq biz intellektin 62 qədər düşməsinə nail olarıq. Yəni Fransa əhalisi  XXII əsri əqli gerilik halında qarşılamaq riski yaşayır.

Biz fransız müəllifinin telefonların hesabına bu qədər qısa müddət ərzində qolobal sarsaqlığın inkişaf etməsi ilə bağlı təlaşını bölüşmürük. Birincisi, 1999-2009 illər – heç də smartfonların dövrü deyil. Onlar sadəcə olaraq bu dövrdə gənclər ilə bağlı vəziyyətə hissolunan şəkildə təsir göstərməyə macal tapmışdırlar.

İkincisi, Demürjenin öz kitabında təkidlə ittiham etdiyi televiziya heç də günahkar deyildir. Axı ilk dəfə qalanlardan fərqli olaraq öz gənclərinin əqli səviyyəsinə daha mütəmadi olaraq nəzarət edən ölkələr bu dönüşü  (orta  IQ səviyyəsinin enməsinin başlanması) hiss etdilər: Qərbi Avropa və Avstraliya.

1970 – ci illərdə televizorlar demək olar ki, hər bir ailədə var idi, lakin  IQ səviyyəsinin azalması müşahidə olunmurdu. Əksinə, bu göstərici 80-cı illərə qədər artmışdır.  

Ətraf mühitin çirklənməsinin IQ səviyyəsinə təsir göstərməsi şübhə doğurur. Tendensiyalarda dönüş 1990 cı illərdən etibarən Almaniyada, Norveçdə, Finlyandiyada və Fransada da müşahidə olunmuşdur: yəni, sənaye tullantılarının miqdarının əhəmiyyətli şəkildə azalmasından sonra onların ən yüksək həddi bu ölkələrdə  1970 ci ildə  - 1980 ci illərin birinci yarısında müşahidə olunmuşdur.