Əsas kənd təsərrüfatı otları üçün yeni genetik nəzarəti yanaşma haqqda bu günki məlumat. 

Şimali Amerikada qida təminatını təhdid edən iki aqressiv alaq otu Waterhemp və Palmer amarantı ticari olaraq mövcud olan herbisidlərlə məhv etmək getdikcə çətinləşir. Genetik nəzarət olaraq bilinən yeni yanaşma bir gün bu kimyəvi maddələrə olan ehtiyacı azalda bilər. İndi alimlər bir addım daha yaxındır.

Weed Science -də dərc olunan araşdırmada, İllinois universitetinin tədqiqatçıları erkək Waterhemp və Palmer bitkilərinin dişi bitkilərindən fərqləndirən genetik kodları təyin etdilər. Bu kəşf ziyanverici alaq otlarına qarşı genetik nəzarət sisteminin inkişaf etdirilməsinin vacib hissəsidir.

Tədqiqatçıların məqsədi vəhşi dişi bitkilərlə calaq edilə bilən genetik modifikasiya olunmuş erkək bitkiləri təqdim etməkdir. Modifikasiya olunmuş erkək bitkilərdə özündən sonrakı bütün nəsillərə ötürüləcək erkəklik DNA kodu olan genetik daşıyıcı olacaq. Nəticədə DNA-nı əldə edən müəyyən populyasiyanın erkək olması, çoxalmanın dayanmasıı və populyasiyanın məhv olmasıı planlaşdırılır.

Bu mübahisəli strategiyadır, amma layihənin aparacısı, alim Pat Tranel hələ çox erkən mərhələdə olduqlarını söylədi.

Kənd Təsərrüfatı, İstehlakçı və Ətraf Mühit Elmləri Kollecinin Bitki Elmləri Bölməsinin müdiri, professor Tranel bildirir ki, “Genetik modifikasiya olunmuş Waterhemp və Palmerin hazırlanması mərhələsində olmadığımızı vurğulamaq vacibdir. Biz bunu necə edə biləcəyimizi öyrənmək üçün sadə araşdırma aparırıq.”

O, tədqiqat qrupunun hər iki bitkidə xüsusi erkəklik geni tapa bilmədiyini əlavə edir. Bunun əvəzinə, müəyyən xromosomunda erkəklik ilə əlaqəli olan kiçik genetik ardıcıllıqlar müəyyən etdik. Xüsusi erkəklik genlərinin bu bölgənin bir yerində olduğunu düşünürlər.

Araşdırmada tədqiqatçılar hər növdən və hər cinsdən 200 bitki yetişdirdilər, sonra DNT-lərinə baxaraq müəyyən bir cins üçün hər hansı bir spesifik ardıcıllığın olub olmadığını müəyyən etdilər.

Tranel deyir ki, “Biz erkək Waterhemp və Palmerdə dişi növlərində olmayan ardıcıllıqlar tapdıq, amma dişilərə xas heç-bir ardıcıllıq tapa bilmədik. Sonra digər populyasiyalardan bu erkək növlərini ayırdıq və ardıcıllığı axtardıq. Digərlərində də həmin ardıcıllıqlar mövcud idi. Tapdığımız ardıcıllıq kişilərin bu bitkilərdə heteroqametik cins olduğunu təsdiqlədi.”

İnsanlarda, kişilər X və Y xromosomuna sahibdir. Kişi qametləri, yəni sperma gələcək nəsilə ya X ya da Y xromosomunu ötürür. Qadınlarda isə iki X xromosomu var. Hər yumurta bir X xromosomu daşıyır. Kişilər heteroqametik, qadınlar isə homoqametikdir. Eynilə, erkək Waterhemp və Palmer amarant  bitkiləri də erkəklərə xas Y bölgəli və onsuz polen istehsal edir.

Tranel izah edir ki, “Erkək bitkilərin heteroqametik cins olması, erkəkliyin üstünlük təşkil etdiyini göstərir. Bu yaxşı haldır, çünki əlaməti daşıyan gen dominant olduqda, həmin əlaməti idarə etmək daha asandır. Xüsusi erkəklik genlərini müəyyənləşdirdikdə, onları erkək bitkilərin çoxalması üçün gen daşıyıcılarında istifadə edəcəyik”

Çiçəklənmədən əvvəl erkək bitkiləri dəqiq müəyyənləşdirə biləcək genetik ardıcıllıqları bilmək tədqiqatçılara bitkilərin biologiyasını və ətraf mühitə reaksiyasını daha yaxşı başa düşməyə kömək edə bilər. Məsələn, Tranel deyir ki, kəşf alaq otlarının müəyyən şərtlərdə cinslərini dəyişdirə bilib bilməyəcəyini və ya bir cinsin herbisidlərə daha həssas olub olmadığını müəyyənləşdirməyə kömək edəcək. Hər iki konsepsiya əvvəlki tədqiqatlarda və ayrı-ayrı hesabatlarda təklif edilmişdir.

Bu əsas sualları araşdırmaqla yanaşı, Tranelin qrupu sanki ot tayasında iynə axtarırmış kimi, erkəklik regionunda erkəklik genləri axtarırlar. Bunu tapdıqda, Waterhemp və Palmer amarantı genetik olaraq idarə etmək çox az vaxt alacaq. Tranel bildirir ki, hətta ona belə, alaq otları alətlərindən istifadə emək vacib olacaq.

O deyir, “Mən heç vaxt bunu bütün digər strategiyalarımızın əvəzedicisi kimi görməzdim. Ancaq bunu həllin bir hissəsi kimi təsəvvür etmək çox gözəldir.”

Əsas kənd təsərrüfatı otları üçün genetik nəzarət.