Abraham Linkoln - tararixin ən görkəmli xadimlərindən olan dahi siuasətçinin bioqrafiyasınnan, sitatlarından, onunla bağlıfaktlardan söhbət edəcəyik.

“Heç kimə kin bəsləmədən, hamıya qarşı mərhəmətli olaq. Düzgünlüyü qoruyaq, çünki Tanrı bizə düzgünlüyü görməyə icazə verir. Gəlin başladığımız işi bitirək, xalqın yaralarını bağlayaq….” -       Abraham Linkoln

Abraham Linkoln - insan tarixini ən görkəmli personasi olan siyasətçi, 12 Fevral, 1809-cu ildə Kentuki ştatının Hardin vilayətində bir otaqlı evdə anadan olub. O, təvazökar ailədə böyüyüb. Onun Virginiadan olan valideynləri varlı və ya tanınmış deyildilər. Abraham erkən yaşlarında anasını itirib, bundan sonra onun atası İndianaya köçüb. Abraham odun kəsmək kimi ağır işləri özü etməli idi, amma onun oxumaq istəyi də var idi. Təhsil ala bilmək üçün daha çox çalışırdı. Nəticədə, o özünü vəkil kimi yetişdirdi. Linkoln 8 il İllinois rayon məhkəməsində işləyib. Onun məqsədi, arzusu və çalışqanlığı ətrafındakı hamıya aydın idi. O, hüquqi çevrədə hörmət qazanmış və “Dürüst Abe” ləqəbini almışdı. O, tez-tez qonşularını münaqişələrini öz aralarında, məhkəməyə çatdırmadan həll etməyə çağırırdı. Linkolnun həmçinin yaxşı yumor hissi var idi, o öz görünüşü ilə də bağlı zarafat edirdi.

“Əgər ikiüzlü olsaydım, bu üzümü istifadə eliyərdim?”

İş yoldaşları və dostları qeyd edirdi ki, Linkoln yumor hissi və nikbin yanaşma sayəsində gərgin və mübahisəli məsələləri həll edə bilirdi. O vacib fikri çatdırmaq üçün yumorlu əhvalatlar danışmağı sevirdi.

Linkoln qadınlar arasında  utancaq idi, lakin çoxlü görüşlərdən sonra 1842-ci ildə Mary Todd ilə evləndi. Mary Todd həyat yoldaşının bir çox siyasi görüşü ilə razılaşırdı, amma onların xasiyyətləri fərqli idi. Mary çox emosional idi. Onların 4 uşağı var idi. Linkoln özünü onlara həsr edirdi. Uşaqlarının üçü yetkinliyə çatmamış vəfat etmişdi. Bu Linkoln və Mary-də böyük kədərə səbəb olmuşdu.

Vəkil kimi, Abraham tez düşünmək və natiqliq qabiliyyətini inkişaf etdirdi. İctimai məsələlərə olan marağı onu dövlət vəzifəsinə qalxmağa təşviq etdi. O, 1847-ci ildə İllinois ştatının nümayəndələri heyətinə seçildi və 1847-49-cu illərdə orada işlədi. Kongresdə olduğu müddətdə Linkoln president Polkun Amerika-Meksika müharibəsi zamanı verdiyi qərarları tənqid edir, Polkun insanların vətənpərvərlik hisslərindən istifadə edərək, ədalətsizcə Meksika torpaqlarını zəbt etmək istədiyini bildirirdi. Ancaq Linkolnın mövqeyi siyasi baxımdan populyar deyildi.

Hüquqşünas

Siyasətçi karyerası bittikdən sonra, o İllinoisə vəkil olaraq işləməyə qayıtdı. Lakin 1850-ci illərdə köləlik məsələsi mübahisələrə səbəb olan qabarıq milli problem olaraq ortaya çıxdı. Abraham köləliyə nifrət edirdi və siyasi baxımdan köləliyin genişlənməsinin qarşısının alınmasını, nəticədə buna son qoyulmasını arzulayırdı.

O “Qurucu Ataların” köləliyin yayılmasını dayandırmaq niyyətində olduğunu sübut etmək üçün Müstəqillik Bəyannaməsinə əsaslanan nüfuzlu çıxışlar etdi. Linkoln çıxışlarında yeni arqumentlər istifadə etdi. Linkoln cəmiyyətin bərabərlikdən uzaq olmasına baxmayaraq, Amerikanın Müstəqillik Bəyənnaməsindəki yüksək ifadəyə tərəf yönəlməli olduğunu bildirirdi.

“ Biz bu həqiqətlərin çox açıq olduğunu görürük. Bütün insanlar bərabər yaradılıb.”

Linkoln güclü empatiya bacarığına sahib idi. O, problemləri hamının nöqteyi nəzərindən dəyərləndirməyə çalışırdı, cənubdakı quldarlar da daxil olmaqla. O, bu empatiya anlayışından köləliyə qarşı çıxışlar edəndə istifadə edirdi. 

“Mən hər zaman bütün insanların azad olmalı olduğunu fikirləşmişəm. Ancaq əgər köləlik məcburi olsa, kölələr ilk növbədə özlərini buna layiq görənlər, ikinci növbədə isə başqalarını layiq görənlər olmalıdır. Köləliyin leyhinə mübahisə edən adamlar görəndə, onların üzərində yoxlanıldığını şəxsən görmək istəyirəm. ”

Linkolnun çıxışları diqqətəlayiq idi, çünki onun çıxışları həm qanuni presedentə əsaslanırdı, həm də ictimaiyyətin diqqətini cəlb edən, asan başa düşülən məsəllərdən ibarət idi.

1858-ci ildə, Linkoln respublikaçıların Senata namizədi olaraq göstərildi. O demokrat partiyasının üzvü olan Stephen Douglass ilə bir-sıra yüksək səviyyəli debatlar apardı.

Douglass vətəndaşlar səs verdiyi halda, köləliyin genişlənməsinin leyhinə idi. Linkoln köləliyin genişlənməsinə qarşı çıxdı. Bu kampaniya zamanı, o,  Amerikanın bölücü xarakterini əks etdirən ən çox yadda qalan çıxışlarından birini etdi.

“Öz içərisində bölünən ev ayaqda dura bilməz. İnanıram ki, bu hökumət yarı qul yarı azad olaraq davamlı ola bilməz. Birliyin dağılacağını gözləmirəm, evin dağılacağını gözləmirəm, amma bölünmənin dayanacağını gözləyirəm. Ya bir bütün olacayıq, ya da əbədi ayrı.”

Bu çıxışında Linkoln köləliyin gələcəkdə milləti bölə biləcəyini bildirdi.

1858-ci ilin Senat seçkilərdə uduzmağına baxmayaraq, debat bacarıqları və natiqliyi onun Respublika partiyasında tanınmağına səbəb oldu.

27 Fevral 1860-cı ildə Linkoln New York-da Cooperr birliyinə dəvət edildi və orada diqqətəlayiq çıxış etdi. Şərq sahili Linkoln üçün nisbətən yeni ərazi idi. İzləyicilərin çoxu onun görünüşünün yöndəmsiz və hətta çirkin olduğunu düşünürdü, lakin köləliyin yanlışlığı ilə bağlı mənəvi aydınlıq çağırışları sərq sahili tamaşaçılarının fikirlərini dəyişdi.

“Gəlin gücün düzgünlükdə olduğuna inanaq və bu inancla sonuna kimi borcumuzu yerinə yetirək” -  A. Linkoln.

Kampaniya ərzində əldə etdiyi nüfuz və şərq sahilindəki çıxışları onun 1860-cı ildə Respublikaçılar partiyası tərəfindən namizəd olaraq irəli sürülməsinə səbəb oldu. Linkolnun digər aparıcı kandidatlar Steward, Bates, Chase ilə müqayisədə təcrübəsi az olduğuna görə şansının az olduğu düşünülürdü. Amma ilk turda ikinci yeri tutduqdan sonra gözlənilməməsinə baxmayaraq namizəd seçildi.

1860-cı ildəki sərt mübarizədən və bölücü kampaniyadan sonra Linkoln Birləşmiş Ştatların Respublikaçılar partiyasından olan ilk prezidenti seçildi. Linkoln əsas dəstəyini ölkənin şimalından və qərbindən alırdı. Cənub Linkolnun köləliyə dair mövqeyi ilə qətiyyətlə razılaşmırdı.

Linkolnun 1861-ci ildə prezident seçilməsi Cənubun Şimaldan ayrılmasına səbəb oldu. Cənubun ayrılma istəyi illər idi ki artırdı, köləliyə qarşı olan prezidentin seçilməsi isə son damla idi. Lakin Linkoln Cənub parçalanmasına qəti şəkildə qarşı çıxdı, bu da Birliyi qorumaq üçün başladılan Amerika vətəndaş müharibəsinə səbəb oldu.

Linkoln kabinetində olan 1860-cı il Respublikaçılar kampaniyasının əsas rəqibləri də daxil olmaqla çoxlarını təəccübləndirdi. Bu Linkolnun fərqli siyasi və şəxsi yanaşmaları olan insanlarla işləmək bacarığı və istəyini göstərirdi. Bu Respublikaçılar partiyasında birliyi qorumağa kömək edirdi.

Vətəndaş müharibəsi bir çox insanın təxmin etdiyindən baha başa gəldi. Həmçinin həmin zamanlarda Linkolnun yerli əhalinin dəstəyini itirdiyi görünürdü. Lakin Linkolnun səbirli lider olması və birlikçi Demokratlarla çalışma istəyi ölkəni birlik içində saxladı. Linkoln müharibənin bir çox hərbi cəhətlərini nəzarətdə saxlayırdı. O general Ulysses S Grantı şimal silahlı qüvvələrini idarə etməsi üçün təyin etdi.

Əvvəlcə müharibə əsasən cənub ştatlarının ayrılması və birliyin ayaqda qalması barəsində idi, lakin müharibə davam etdikcə Linkoln köləliyin sona çatması məsələsini daha çox gündəmə gətirməyə başladı.

1862-ci ilin sentyabr ayının 22-si Linkoln Konfederasiya daxilində qul azadlığını barədə olan Emancipation Proclamation (Azadlıq Elanı) Bəyannaməsini nəşr etdi.

“ ... hansısa bir Ştatda yaxud Ştatın hər hansı bir hissəsində insanlar qul olduqca, onlar Birləşmiş Ştatlar əlehinə üsyan qaldıracaq və bundan sonra onlar sonsuzadək azad olacaqlar” (Emancipation Proclamation)

Elan Yanvarın 1-i 1863-cü ildə qüvvəyə mindi. İlin sonlarına yaxın çoxlu qaradərili alaylar Union army (Birlik ordusu) -ə yardım etmək üçün orduya qoşulmuşdu.

Gettysburg ünvanı

Çətin keçən ilk iki açılış ilindən sonra Union forces (Birlik qüvvələri) müharibədə üstünlük qazanmağa başladı. Bunda 1863-cü ilin iyulunda baş vermiş Gettysburg döyüşündəki qalibiyyət böyük rol oynadı. Linkoln vətəndaş müharibəsinin hədəfləri arasına köləliyin bitməsini də əlavə edə biləcəyini hiss etdi.

Linkoln 19 noyabr 1863-cü ildə Gettysburgda təşkil edilən mərasimə həsr olunmuş bu sözləri dedi:

“87 il əvvəl atalarımız bu qitədə azadlığa və insanların bərabər yaradıldığına inanaraq yeni bir millət yaratdılar.... biz bu ölümlərin bir heç uğrunda olmaması üçün buradayıq. Bu torpaqlar, bu millət yenidən azad olacaq və xalqın hökuməti xalqla birlikdə, xalq üçün bu dünyadan silinib getməyəcək.”

Abraham Linkoln, Gettysburg çıxışı 1863, 19 noyabr.

Nəticədə, dörd illik çalışmalardan sonra Federal qüvvələr məğlub vəziyyətdə olan cənubu təslim edə bildilər.

Vətəndaş müharibəsindən sonra

Vətəndaş Müharibəsindən sonra Linkoln cənuba comərd bir razılaşma təklif edərək ölkəni yenidən birləşdirməyə çalışdı. Ondan cənub ştatlarına necə davranmaq lazım olduğunu soruşanda isə o “Qoy rahat olsunlar” deyə cavabladı. Linkoln bu sözləri ilə, kölələrin azadlığı barədə vətəndaş hüquqlarının qorunduğuna əmin olmaq üçün cənubda daha çox aktivlik göstərilməsini istəyən radikal qruplara qarşı olduğunu bildirdi.

1865-ci ilin yanvar ayının 31-i Linkoln köləliyi qadağan edən bir qanun layihəsinin Konqresdən keçməsinə kömək etdi. 6 dekabr 1865-ci ildə Birləşmiş Ştatlar Konstitusiyasında on üçüncü düzəliş rəsmi olaraq qanuna əlavə edildi.

Abolisionistlər və respublikaçılar Linkolndan daha da irəliləyib təhsil və səsvermə hüquqları haqda irqi bərabərliyi tam həyata keçirməsini istəyirdi. Linkoln bunu etmək istəmirdi ( o dövr üçün azlıqda qalan bir siyasi görüş idi) . Frederik Duqlas, aparıcı qaradərili aktivist (vaxtı ilə köləlikdən qaçmışdır) Linkolnun yürütdüyü siyasətlərlə hər zaman razılaşmırdı, lakin Linkolnla görüşdükdən sonra həvəslə Prezident haqda danışdı.

" O mənimlə rəftar edərkən məni həqiqətən bir şəxsiyyət kimi gördüyünü hiss etdirirdi. O, heç bir saniyə belə dəri rəngimizdə fərq olduğunu hiss etməyimə imkan vermədi. Prezident çox gözəl insandır.”

Suiqəst

Robert E. Lee və Konfederasiya Ordusunun təslim olmasından beş gün sonra Linkoln Ford-un teatrına gedərkən Con Uilkes Buth tərəfindən suiqəstə uğramıştır. Linkolnun ölümündən sonra bütün ölkə yas tutdu.

Gələcək nəsillər

Linkoln Amerikanın ən nüfuzlu və əhəmiyyətli prezidentlərindən biri olaraq qəbul edilir.

Birliyi xilas etmək və Respublika dəyərlərini təbliğ etməklə yanaşı , Linkoln həmçinin bütövlük və dürüstlük ideyalarının daşıyıcısı kimi də göstərilir.

"Gələcək nəsillər sizi istənilən hansısa bir taxtın sahibi olmaqdan daha da çox qısqanılan bir ünvan və dünyanın bütün xəzinələrindən daha üstün olan "Azad edici" deyə çağıracaqlar.” – Giuseppe Garibaldi, 6 Avqust 1863.

“Yüz il bundan öncə bu gün, böyük amerikalı(Abraham Linkoln) Emancipation Proclamation (Azadlıq Elanı) - ı imzaladı. Bu önəmli sərəncam ədalətsizlik altında azadlıq eşqi ilə yanıb tutuşan milyonlarla Negro kölələri üçün yeni bir ümid mənbəyi olmuşdu. Onların uzun sürən əsirliklərini bitirmək çox xoşbəxt bir sabaha başlanğıc idi.”

 Abraham Linkoln Bioqrafiya | Sitatlar | Faktlar