1. 2019- 20
koronavirus pandemiyası, 2019-cu ildə
koronavirus xəstəliyi ilə əlaqəli hələ də
davam edən beynəlxalq
sağlamlıq vəziyyətidir.
2.
SARS-CoV-2 tərəfindən törədilir.
3. İlk dəfə
Çinin Hubei əyalətinin Wuhan şəhərində təsbit edildi.
4. 30 iyun 2020-ci
il tarixinə qədər 10.000.000-dən çox yoluxma
halı
təsdiq edilmişdir.
5. Onlardan
880.000 (8.8%) ağır olaraq təsnif edildi.
6. Bütün dünyaya yayılıb.
7. Avropa, ABŞ
və bəzi ölkələrdə vəziyyət daha ağırdır.
8. 100000-dən çox insan öldü.
9. Çin Xalq
Respublikasında 2.900 nəfər.
10. Və digər
ölkələrdə demək olar ki, hamısı.
11. 8.000.000-dən çox insan sağaldı.
12. Virus əsasən
insanlar arasında qripə bənzər şəkildə yayılır.
13. Öskürərkən və ya asqırarkən yaranan tənəffüs damcıları vasitəsilə yayılır.
14. Yoluxma və simptom göstərmə arasındakı vaxt adətən beş gündür.
15. Ancaq bu
iki ilə on dörd gün arasında dəyişə bilər.
16. Simptomlar arasında qızdırma, öskürək və nəfəs darlığı ola bilər.
17. Fəsadlar
arasında sətəlcəm və kəskin tənəffüs çətinliyi sindromu ola bilər.
18.
Hal-hazırda peyvənd və ya xüsusi antiviral müalicə yoxdur.
19. Bir dərman
tapılması üçün gedən araşdırma olsa da.
20. Bu səylər
simptomların idarə olunmasına və dəstəkləyici terapiyaya yönəlmişdir.
21. Tövsiyə
olunan profilaktik tədbirlərə əl yuma, xəstə insanlarla məsafəni saxlamaq və kiminsə yoluxduğundan şübhələndiyi təqdirdə
on dörd gün ərzində monitorinq və özünü təcrid etmək daxildir.
22. Çində və
dünyada ictimai sağlamlıq tədbirlərinə səyahət məhdudiyyəti, karantin və komendant
saatları daxildir.
23. Bunlara
Hubei-nin karantini və Çindəki müxtəlif komendant saatı tədbirləri, İngilis
kruz gəmisinin Yapon sularında olan Diamond
Princess karantini, İtaliyadakı karantina daxildir.
24. Hava limanlarında və qatar stansiyalarında və başqa yerlərdə temperatur
yoxlanılması və sağlamlıq bəyannaməsi formaları kimi seçim metodları tətbiq
edilmişdir.
25. Ölkələrin hamısında yoluxmanın çox olduğuna görə səyahətlər bağlıdır.
26. Pandemiyanın fəsadları siyasi və iqtisadi qeyri-sabitliyi əhatə
edir.
27. Buna, Çin və Şərqi Asiyalı insanlara qarşı ksenofobiya və irqçilik də
daxildir.
28. Ayrıca, internetdə virus haqqında yanlış
məlumatların yayılması.
29. 30 iyun 2020-ci
il tarixində dünyada 10.000.000-dən çox yoluxma təsdiq
edilmişdir.
30. Onların əsas hissəsi ABŞ və Avropada olmuşdur.
31. 2019-cu
il dekabr ayının sonlarında Çin Xalq Respublikasının Hubei əyalətinin Wuhan şəhərində
naməlum səbəbdən pnevmoniya hallarının olması bildirildi.
32. İlkin
hallar, əsasən, Huanan Dəniz Topdan Bazarı ilə əlaqəli idi.
33. Virusun heyvan mənşəli olduğu düşünülür.
34. Virus SARS-CoV-2 olaraq bilinir.
35. Yarasa,
pangolin koronaviruslarına və
SARS-CoV-1 ilə əlaqəli yeni bir virusdur.
36. Ən erkən
bildirilən simptomlar 1 dekabr 2019-cu ildə meydana gəldi.
37. Huanan Dəniz
Topdansatış Bazarına və ya yeni virusla təsbit edilən ilk 40 nəfərlə əlaqədə olmamış bir adam idi.
38. Bu ilk
qrupdan üçdə ikisinin canlı heyvan satan bazarla əlaqəsi olduğu aşkar edildi.
39. Ümumdünya
Səhiyyə Təşkilatı, xəstəliyin 30 yanvar tarixində Beynəlxalq Səviyyədə Sağlamlığı Təcili olduğunu elan etdi.
40. COVID-19
simptomlarının yaranma vaxtı və ölümün 6 ilə 41 gün arasında olduğu, ortalama 14 gün olduğu göstərilmişdir.
41. 3 mart
2020-ci il tarixə 3100-dən çox ölüm COVID-19-a aid edilmişdir.
42. Çin NHC
görə, ölənlərin əksəriyyəti yaşlı xəstələr idi.
43. Qeyd
olunan ölümlərin təxminən 80% -i 60 yaşdan yuxarı olanlardır.
44. 75% -də
ürək-damar xəstəlikləri və diabet də daxil olmaqla mövcud olan sağlamlıq problemləri var.
45. İlk təsdiq
edilmiş ölüm 9 yanvar 2020-ci ildə Wuhanda edildi.
46. Çindən
kənarda ilk ölüm Filippində baş verdi.
47. Asiyadan
kənarda ilk ölüm Parisdə oldu.
48. 28 Fevral
2020 tarixindən, Çindən kənarda, İran, Cənubi Koreya və
İtaliyanın hər birində ondan çox ölüm qeyd edildi.
49. Sətəlcəm əlamətləri RT-PCR vasitəsilə COVID-19 təsdiqlənə
bilər.
50. Yoluxmuş
insanlar ya asimptomatik ola bilər və ya qızdırma, öskürək, halsızlıq, nəfəs darlığı və
ya əzələ ağrısı kimi simptomlar inkişaf etdirə bilər.
51. Əsas göstəricilər arasında qızdırma, öskürək və nəfəs
darlığı var.
52. İlkin yoluxma üsulu, insanın
nəfəs aldığı tənəffüs damlaları vasitəsilə insandan insana keçməsidir.
53. Öskürək və ya asqırma kimi.
54. Bundan əlavə, bu damcılar səthlərə
də düşə bilər.
55. Masalar, telefonlar da daxil
olmaqla.
56. İnsanlar viruslu bir səthə
toxunubsa, gözlərinə, burnuna və ya ağzına toxunubsa, COVID-19 virusunu tuta
bilirlər.
57. ÜST asemptomatik yoluxma və lokal
yoluxmanın vacib ötürmə rejiminin olub olmadığını qiymətləndirir.
58. Koronavirusları ötürən
damlalar çox qısa müddət ərzində havada qalır.
59. Səthlərin dezinfeksiya edilməsi
bir dəqiqə ərzində tətbiq olunan 62-71% etanol kimi maddələrlə mümkündür.
60. ÜST, COVID-19 səbəb olan
virus SARS-CoV-2 üçün bir neçə sınaq protokolunu nəşr etdi.
61. Test real vaxtda tərs
transkripsiya polimeraz zəncirvari reaksiyasından istifadə edir (rRT-PCR).
62. Test tənəffüs və ya qan nümunələrində
edilə bilər.
63. Nəticələr adətən bir neçə
saatdan bir neçə günə qədər hazır olur.
64. Bir şəxs, son on dörd gün ərzində
yoluxma olan bir əraziyə gedibsə və ya yoluxmuş bir şəxslə yaxın təmasda olubsa,
COVID-19 xəstəliyinə tutulma riski hesab olunur.
65. Diaqnozun alternativ bir
üsulu ağciyərlərin CT taramalarında COVID-19-in imza nümunələrinin axtarılmasına
əsaslanır.
66. Digər mümkün göstəricilərə
yorğunluq, miyalji, anoreksiya, bəlğəm istehsalı və boğaz ağrısı daxildir.
67. Şəxslərdən virusun daha da
yayılmasının qarşısını almaq üçün gigiyena qaydalarına riayət etmələri xahiş
edilmişdir.
70. Lazım olduqda əlləri yumaqla,
yuyulmamış əllərlə gözlərə, burun və ya ağıza toxunmamağı, dəsmala öskürüb asqırmaq
kimi.
71. Yoluxmuş olanların, tibbi
yardım almaqdan başqa evdə qalmağınız, xəstəxanaya getməzdən əvvəl zəng
vurmağınız, üz maskası geyinməyiniz (xüsusən ictimai yerlərdə), öskürək və
asqırıqları dəsmalla örtməyiniz, əllərinizi sabun və su istifadə edərək mütəmadi
olaraq yumağınız tövsiyə olunur və və şəxsi ev əşyaları ilə bölüşməkdən çəkinin.
72. COVID-19 virusunun
yayılmasının qarşısını almaq üçün əl yuma tövsiyə olunur.
73. CDC, insanların ən azı 20
saniyə sabun və su ilə əl yumalarını tövsiyə edir.
74. Xüsusilə tualetə getdikdən
sonra və ya əlləriniz çirkli olduqda, yeməkdən əvvəl və burnunu üfürdükdən,
öskürəndən və ya asqırdıqdan sonra.
75. Bundan əlavə, sabun və su əldə
olmadıqda, ən azı 60% spirt olan əl təmizləyicisindən istifadə etməyi tövsiyə
edir.
76. ÜST, şəxslərə yuyulmamış əllərlə
gözlərə, buruna və ya ağıza toxunmamağı tövsiyə edir.
77. Səhiyyə orqanları fərdlərə
öskürərkən və ya asqıranda və ya dəsmal olmadıqda qol ilə ağız və burun hissələrini
örtmələrini tövsiyə edir.
78. Xəstəliyə yoluxanların cərrahi
maskalardan istifadəsi tövsiyə edilmişdir.
79. Danışanda, asqırma və öskürək
zamanı yayılan ekspektoral damlacıqların həcmini və səyahət məsafəsini məhdudlaşdıra
bildikləri üçün.
80. ÜST maskaların ən yaxşı evdə
və tibbi qayğı mərkəzlərində istifadəsi olunduğunu dedi.
81. Üz və maska arasındakı
boşluqları minimuma endirmək üçün etibarlı bir şəkildə bağlandıqlarını, nəm
olduqda maskaların dəyişdirilməsini, istifadəçi maskanı çıxardarkən əlləri
sabunla yuyub və ya əl təmizləyici vasitədən istifadə etdikdən sonra və ya
istifadə olunan maska toxunulubsa və birdəfəlik maskaların istifadədən sonra ataılması
məsləhət görülür.
82. Yoluxmayan şəxslərin cərrahi
maskaları taxmasının təsirli olduğunu göstərən heç bir dəlil yoxdur.
83. Yalnız Çin xalqın sağlam üzvləri
tərəfindən maskaların istifadəsini xüsusi tövsiyə etmişdir.
84. Üz maskaları Hong Kong,
Yaponiya, Malayziya və Sinqapurda sağlam insanlar tərəfindən geniş istifadə
edilir.
85. Hazırda vaksinlər mövcud
deyil, lakin dünyada bir neçə təşkilat peyvənd hazırlayır.
86. Çində, Çin Xəstəliklərə Nəzarət
və Qarşısının alınması Mərkəzi (CCDC) və Şanxay Şərq Xəstəxanası vaksinlər
hazırlayır.
87. Hong Kong Universitetində
peyvəndlər hazırlanır.
88. Epidemiyaya Hazırlıq
İnnovasiyaları üzrə Norveç Koalisiyası (CEPI) üç vaksin layihəsini maliyyələşdirir
və 2020-ci ilin İyun ayına qədər peyvəndlərin sınağa hazır olacağına ümid edir
və bir ildən sonra təsdiqlənib istifadəyə hazır olacağını fikirləşir.
89. ABŞ Milli Sağlamlıq
İnstitutları (NIH), 2020-ci ilin aprelinə qədər peyvəndin insan sınaqlarına başlamağı
ümid edir.
90. Dərman araşdırması olsa da, xüsusi
bir antiviral dərman yoxdur.
91. Semptomları aradan qaldırmaq
üçün cəhdlər adi (reseptsiz olan) soyuq əleyhinə dərmanlar qəbul etmək, maye
içmək və dincəlmək ola bilər.
92. Şiddətindən asılı olaraq
oksigen terapiyası, venadaxili mayelər və nəfəs dəstəyi tələb oluna bilər.
93. Bəzi ölkələr insanların qripə
bənzər simptomları həkimə bildirmələrini tələb edir, xüsusən də Çinə səfər ediblərsə.