Bütün alimlər genomun dəyişilməsinə moratoriumu dəstəkləmirlər

İnsan rüşeyminin genetik sisteminin gələcəyinin necə olması ilə bağlı alimlərin fikirləri iki cəbhəyə bölündü. Science jurnalı ilə bağlı şərhlərdə bir neçə aparıcı alimlər irsi genomun qaydaya salınması ilə bağlı qlobal moratoriumun həyata keçirilməsinə dəvət etmişdirlər.

Bu qeyri – daimi qadağa deyil, “müəyyən şərtlərə riayət olunmaması” zamanı hamiləliyə səbəb olan rüşeymə müdaxiləyə yol verməmək üçün beynəlxalq razılaşma da ola bilərdi.

Bu təklif qətiyyətlə ABŞ Milli səhiyyə institutunun direktoru S. Frensis Kollinz tərəfindən dəstəklənmişdir.

Çin alimi Xe Szenkuyun eksperimentindən sonrakı etirazlar moratorium üçün motivasiya olmuş, və bunun nəticəsində iki uşağın rüşeymində dəyişiklik aparılmışdır. Nəticədə məlum olmuşdur ki, bəzi qərb alimləri onun işindən xəbərdar idilər və hətta onunla əməkdaşlıq belə edirdilər.

CRISPR, genlərin dəyişdirilməsi texnikasının ixtiraçılarından biri, Kaliforniya Universitetindən olan Cennifer Dudna STAT verdiyi müsahibəsində qeyd etdi ki, o ciddi tənzimləmə ideyasını dəstəkləyir, və bu ideya elmi, etik və ictimai məsələlərin həll olunmasına qədər rüşeymlərdə dəyişikliyin aparılması imkanını istisna edir.

Nəzərə çarpan digər məsələlərdən biri də moratoriuma çağırış baxımından bir sıra görkəmli alimlərin adının yoxluğudur.

Kaliforniya texnoloji institutundan olan, Harvard Tibb məktəbinin dekanı, Nobel mükafatı laureatı Devid Baltimor və Harvard bioloqu Corc Çerç moratoium istəmirlər.

Onlar belə hesab edirlər ki, bu moratoriumun nə qədər davam edəcəyi və onun ləğv olunması üçün kimin səlahiyyətlərə malik olacağı aydın deyildir.

Əslində, moratorium təklif edən alimlər heç bir halda rsşeymlərin dəyişdirilməsi etikasının fundamental məsələsinə qarşı münasibətdə qətiyyətli olmamışdırlar.

Lakin bütün bunlara baxmayaraq, onlar açıq – aşkar şəkildə meydana çıxa bilən bir sıra etik problemləri sadalayırlar.

1 - Genetik fərqlərə malik olan insanlar stiqmatizasiya və diskriminasiyanı hiss edə bilərlər.

2 - Digər valideynlər və uşaqların vəziyyətini yaxşılaşdırmağı təklif edən bazarın tərəfindən bu valideynlərə göstərilən təzyiq.

3 - Texnologiyaya qeyri – bərabər çıxış insanlar arasındakı qeyri – bərabərliyi daha da artıra bilər.

4 - Bəşəriyyət hətta genetik təkmilləşməni yarım növlərə də bölə bilər.

Bütün bunlardan savayı, genetik modifikasiyaların gələcək nəsillərə qarşı tətbiqi insan növünə daimi və mümkün qədər zərərli təsir göstərə bilər. Bu mutasiyalar genefonddan kənarlaşdırıla bilməz və yalnız bunun üçün nəsildən – nəslə mutasiyanı ötürməmək məqsədilə  bütün qadınlar uşaq dünyaya gətirməkdən imtina etməlidirlər.

 “Insan rüşeyminin istənilən klinik şəraitdə dəyişdirilməsi” ilə bağlı  hökumətlər tərəfindən təklif olunmuş moratorium beş ilə qədər davam etmişdir. Bundan sonra ictimaiyyətin fikrinin sonuncu rol oynamadığı və müəyyən olunan şərtlərin təmin olunması şərtilə klinik tətbiqlərə icazə verilə bilər.