Burada söhbət
cəmiyyətdə baş verən mədəni dəyişikliklərdən və sivilizaciyanın mümkün olan
ölümünnən gedir,. XX əsr ərzində insanlar belə hesab
edirlər ki, ən yaxşı intellekt və biliklər uşaqlar üçün ən yaxşı
həyat şansını təmin edir. Bu şübhəsiz ideyanı cavan nəslə fasiləsiz olaeaq
təlqin edirdilər. «Təhsilin üstünlüyü əlaməti» gəncləri biliklər ilə
bağlı yarışmağa sövq etmişdir – və yalnız bunu həddən artıq mürəkkəb olaraq qəbul
edən uşaqlar digər yolu açmağa cəhd göstərmişdirlər. İstənilən
halda, hətta onlar biliklərə qarşı hörmət və ehtiram duymuşdurlar.
İndi isə XXI
əsrə keçək. 2019 cu ildə yaşamaq və şərti olaraq Kim Kardaşyanın ali təhsili
sayəsində həyatda nəyəsə nail olduğunu düşünmək qeyri – mümkündür – axı onun
hər şeyi var.
Bizim
əcdadımız 40 min il bundan əvvəl həmin neondertal insan kimi
indikindən fərqli olaraq 5-10% artıq beynə və təfəkkürə malik
olmuşdur. Bunun səbəbi isə çox sadədir: biz öz beynimizin imkanlarından daha
intensiv şəkildə istifadə etmirik, çünki dərindən ixtisaslaşma yalnız məhdud
sahə haqqında düşünməyə imkan verir.
Bu isə mədəniyyətin
hər hansı bir smartfonlar, planşrtlər və digər elektronika texnoloqiya olmadan
beynin inkişaf səviyyəsini azalda biləcəyi ilə bağlı tipik nümunədir. Eyni adlı
effektin ilk ixtiraçısı olan Flinnin bizim dövrümüz haqqında qeyd etdiyi kimi:
«Vizual mədəniyyətin [qavrayışın] mədəniyyəti o deməkdir ki, tarix kitablarını
və ya uzun romanları daha az insan oxuyur.
İnsanlar indiki dövrün
çərçivəsindən kənara çıxmırlar və buna görə də, bu, kənardan verilən
informasiyaya qarşı onları dayanıqsız edir – çünki onların sırf özlərinə “xas”
olan və onlara diktə olunan fikrə qarşı müqavimət göstərəcəyi heç nəyi yoxdur.
Analitik bacarıqların təkmilləşdirilməsi [daha da artıq] heç də sizi ən yaxşı
vətəndaşa çevirmir».
Ümumilikdə, tarixdə
artıq oxşar nümunələr, biliklərin həddən artıq fövqaladə olmaları haqqında daha
erkən təsəvvürlərin özünəməxsus şəkildə “genişlənməsi” mövcuddur. ABŞ – nın
qara camaatı məişət mədəniyyətində agdərili əhaliyə qarşıdurmağa cəhd
göstərərsə də, agdərili əhaliöz həyatını qaydaya salmağa, planlaşdırmağa və ya
həddən artıq “ağıllı” hərəkət etməyə cəhd göstərən zəncilərə uzun –
uzadı rişxənd edirdi.
Yekunlar təmamilə
gözləniləndir: məhz afrikalı amerikalılar Ştatlarda IQ əsasən
ən aşağı nəticələri nümayiş etdirir. Burada məsələ heç də genlə bağlı deyil.
ABŞ – na bu yaxınlarda Karib hövzəsinin ölkələrindən təşrif buyurmuş və buna
görə də, yerli zəncilərin submədəniyyətinin çərçivəsinə sığmayan eyni zəncilər
həddən artıq normal IQ nümayiş etdirirlər. Bir çox hallarda bəzən oxaşr
vəziyyəti bizim həmvətənlərimiz arasında da müşahidə etmək mümkündür.
Övladına «Cəhənnəm
olsun təhsil» deyən valideynlər, 20 il bundan əvvəl öz sosial mühitindən geridə
qalmış insan kimi qəbul olunardılar. Bu gün «Cəhhənəm olsun qeyri –
kafi qiymət» - fikri normal reaksiya doğurur. Və əksəriyyət hətta uşaqları ən
aşağı qiymətlərə sakit yanaşmağı təlqin etməyə çağırırlar.
Məktəbi bitirən zaman
IQ norma daxilində dərsdəki səylərin intensivliyi ilə müsbət şəkildə
əlaqədardır. Deməli, o, müasir mədəni dəyişikliklər şəraitində azala bilər.
Lakin, bu, uşaqların doğrudan da “səfeh” olacaqlarına dəlalət etmir – onlar
sadəcə olaraq daha az oxuyurlar, bu isə tam fərqli anlayışlardır.
IQ əleyhinə mədəniyyət