Irena Sendler - Varşava qettosuynan ayrılmaz bir əlaqəsi olan əfsanəvi şəxsdən olacaq bu günki məqaləməziz.

İrena Sendlerin hekayəsini təsvir etmək üçün lazım olan xüsusiyyətlər tərslik, cəsarət və fədakarlıqdır. Sözün əsl mənasında böyük persona şəxsiyyət İrena Sendler “Ağ Qartal” ordenini alıb və Nobel Sülh Mükafatı üçün 2 dəfə namizəd olub. Sendlerin 2-ci dünya müharibəsində etdikləri, bəşər tarixinin qaranlıq dövrünü işıqlandıran çoxsaylı hadisələrdən biri idi. 

1 Sentyabr 1939-cu ilin səhərində Luftwaffe bombardmançılarının və qırıcılarının səsləri Polşa səmasını bürüdü və Alman qoşunları Varşavaya tərəf yürüş etdilər.

Artıq bir neçə həftə sonra xalq Nasistlərin amansız Blitzkrieg taktikalarından qorxaraq parçalandı. Sovet qüvvələrinin 17-də gəlməsi nəticəsində qısa müddət ərzində 5 illik qlobal müharibəyə səbəb olan təsirli döyüş baş verdi, nəticədə 75 milyon insan həyatını itirdi.

Britaniya və Fransanın 3 Sentyabrda müharibə elan etməsinə baxmayaraq, 1-ci dünya müharibəsinin xatirələrindən qaçan müttəfiqlər tərəddüdlü idilər. 8 ay müttəfiqlər almanlara qarşı aktiv mübarizə etmədilər- bu periodu “ Qəribə müharibə” adlandırırlar. Almaniya qərbdəki keçmiş Polşa torpaqlarını da əlavə edərək ölkənin qərb sərhədini, Sovietlər isə şərq sərhədini idarə edirdi. Qalan ərazilər Baş Hökumət - Nasist Hans Frankın rəhbərlik etdiyi  Alman administrasiyasının nəzarəti altında idi.

Hitler işğal etdiyi ölkələr arasında ancaq Polşa ilə heçbir əməkdaşlıq etmirdi

                                                     Jurnalist, Maks Hastings.

Nasist təbliğatı etnik almanları polyaklar tərəfindən təzyiqə məruz qalmış kimi göstərmişdi və bu bəhanə kimi istifadə edilirdi. Əvvəlki işğaldan çox əziyyət çəkmiş şəhər etnik təmizləmənin qurbanı olmaq üzrəydi. 12 Oktyabr 1940-cı ildə Nasistlər Varşavada getto qurmaq qərarı aldılar. 10 fut hündürlüklü tikanlı məftillərlə hüdudlanmış 1,3 mil ərazidə 200.000 yəhudi var idi- hər otaqda təxminən 7 adam. Habelə, bu hadisələrin təsiri ilə tək İrena Sendlerdən ibarət olan müqavimət hərəkatı- Polşa Yeraltı Höküməti yarandı.

Alman işğalı zamanı Sendler Varşava Sosial Yardım departamentində idarəçi idi. Gettodakı şəraitdən dəhşətə gələn Sendler, Polşanın yeraltı müqavimətinin təşkil etdiyi Yəhudilərə Yardım Şurasına (Żegota) qoşuldu. Sosial Yardım İdarəsinin əməkdaşı olaraq Sendler Varşavanın Epidemik Nəzarət İdarəsinin xüsusi icazəsi ilə gettoya giriş əldə edə bilirdi. İçəridəki dəhşəti gördükdən sonra, o birçoxları ilə birlikdə vəziyyəti düzəltməyə çalışdı. Bir çox yahudi uşaq şəhərdəki zülmkar hökmranlığın nəticəsində yetim qalmışdı.

Uşaqları xilas etmək üçün avadanlıqlar qutusu, kartof kisələri, tabutlardan istifadə edirdilər. Sərhəddəki katolik kilsəsi çoxsaylı yeraltı tunellərin arasında nadir qaçış yolu təmin etmişdi.

Qoluna ulduz bağlayaraq Yəhudi xalqına həmrəkliyini göstərən Sendler yetim uşaqları yəhudi olmayan ailələrə və monastırlara verirdi. Onlara yeni şəxsiyyət vermək üçün saxta sənədlər və imzalar hazırlayırdı. Bir müddət sonra Sendler valideynləri uşaqların Gettodan kənardakı daha yaxşı həyat perspektivləri üçün ona əmanət etmələrinə razı salmağa çalışırdı. O xilas etdiyi uşaqların adlarını bankada saxlayırdı. Banka kənarlarına kimi 2500 kağız ilə dolmuşdu.

“Dinindən və milliyətindən asılı olmayaraq əzilən hərkəsi xilas etmək lazımdır” inancı ilə böyümüşəm.

                                İrena Sendler

Sendlerin fəaliyyətləri diqqətdən kənarda qalmadı, 1943-cü ildə həbs olundu Gestaponun Pawiak həbsxanasına göndərildi. Günlərlə uşaqların adları və əməkdaşlarının yerləri barəsində sorğuya alındı və boyun əymədi. O vəhşicəsinə döyülmüş və işgəncə edilmişdi(ayaqları qırılmışdı). Dostlarından həbsxananın yeraltı şəbəkəsi vasitəsilə gələn gizli mesajlar onu rahatladır və motivasiya edirdi. Nasist səlahiyyətlilərinə rüşvət vermək üçün lazımi vəsaiti toplayan Żegota olmasaydı, yəqin ki, onu ölüm gözləyirdi. Bir sıra işgəncələrdən sonra Varşava xilaskarını həbsxana divarlarından azad etdilər.

Sendler gizlənməyə məcbur oldu, Klara Dabrovska adını alıb və bir müddət dayısı ilə birlikdə yaşadı. Żegota ilə işləməyə davam edən yeni adı ilə Klara Dabrovska 1944-cü il üsyanı zamanı Varşavaya qayıdıb ilk tibbi yardım məntəqəsində tibb bacısı kimi xidmət göstərdi.

Tək Sendler tərəfindən təxminən 400 uşaq Gettodan qaçırılmışdı. 2008-ci ildə onun vəfatı ilə dünya bir qəhrəman ruhu itirdi. Onun hekayəsi insan ruhunun gücünün təmsilidir.

Irena Sendler: Varşava gettosunun xilaskarı