Laura Bassini -  tarixin ilk qadın elm adamlarından biri olan və, sözün əsl mənasıda, elmi dünyanın unudulmuş bir parlaqlığı haqqda bu günki söhbətimiz.

Marie Curie Nobel mükafatını qazanmadan təxminən 200 il əvvəl, Laura Bassini dünyaya gəldi. Artıq 13 yaşında dahi olan Bassini, Maarifçilik əsrində ən böyük ağıl sahibi biri olaraq böyüdü.

Maarifçi alim Laura Bassininin təsviri.

Bu gün nisbətən naməlum olsa da, Laura Bassini Maarifçilik əsrində əhəmiyyətli bir şəxs idi. Bir Avropa universitetinin ilk qadın fizika professoru və nüfuzlu bir elmi akademiyanın üzvü olduğu üçün çox vaxt ilk peşəkar qadın alimlərdən biri hesab olunur.

Laura Bassini 1711-ci ildə İtaliyanın Bolonya şəhərində anadan olub. Anası tez-tez xəstələndiyinə görə daima ətrafda olan ailə həkimi Gaetano Tacconi Bassininin maraq və zəkalı düşüncələrini tez bir zamanda gördü. Təxminən 13 yaşında olanda atasından fəlsəfə mövzusunda dərs keçmək üçün icazə istədi.

Bassini ona məntiq və metafizika kimi mövzulardan dərs deyən həkimdən güclü bir fərdi təhsil almışdı. Gənc olmasına baxmayaraq, Bassini ağıllılığı ilə fərqlənirdi.

Ulduz şagirdini göstərməyə can atan Tacconi, onu Bolonadakı yerli alimlər birliyi ilə tanış etdi və qısa müddətdə elmi düşüncəli arxiyepiskop Prospero Lambertini (gələcək Roma Papası Benedikt XIV) tərəfindən görüldü. Lambertini, istedadlı insanları dəstəkləməklə məşhur idi.

Dostları və ailəsi gənc Bassinini digər alimlərlə debatlarda iştirak etməyə həvəsləndirdi və o, tezliklə ictimai xadim oldu. Həmyaşıdlarını o qədər heyran etdi ki, onu fəlsəfə üzrə universitet dərəcəsinə namizəd kimi irəli sürməyə başladılar.

1732-ci ildə bir bələdiyyə salonunda fəlsəfə tezisini yüksək səviyyədə müdafiə etdikdən sonra 21 yaşında istədiyi fəlsəfə doktoru dərəcəsini aldı. Bu, 1678-ci ildə Elena Cornaro Piscopia'dan sonra Avropada ikinci dərəcə alan qadın idi.

Qısa müddətdən sonra fizika fənnini tədris edəcəyi Boloniya Universitetinə professor təyin edildi. Bu, onu Avropada ilk qadın fizika professoru etdi. Bəziləri hətta onun bütün dünyada ilk olduğunu iddia edirlər.

Əlbəttə ki, onun mövqeyi "cinsinə görə" bəzi məhdudiyyətlərlə gəldi. Məsələn, ona yalnız işəgötürəni tərəfindən istənildikdə müharizə deyə bilirdi. Ancaq karyerası boyu bərabər şərtlər altında işləmək üçün mübarizə apardı və təsirli uzun bir yol keçdi.

1732-ci ildə Laura Bassini-nin xatirəsinə bir medal yaradıldı. Digər tərəf isə Bassini-ni Minerva, Roma hikmət və sənət tanrıçası olaraq göstərir.

O, həm də Bolonya Elmlər İnstitutu Akademiyasının fəxri üzvü seçilən ilk qadın olaraq, digər qadın üzvlərə yol açdı.

Karyerası parlaq bir başlanğıc mərhələsindəydi - ancaq problemsiz yol olmazdı.

Laura Bassini müəllimlik karyerası boyu yeni fənlərin universitetin tədris planına daxil edilməsində mühüm rol oynamışdır. Məsələn, Nyuton fizikasının yayılması və İtaliyada elektrik enerjisi mövzusunda araşdırma aparması üçün böyük işlər etdi.

1738-ci ildə o, universitet professoru Cuzeppe Veratti ilə evləndi və 8 övlad dünyaya gətirdi. Onun evliliyi misogonist ifratçıların tənqidini eşitdi. Onlar, "təbiətin sirlərini ağlıyla deyil, bədəni ilə araşdırdığını" söylədilər. Dövrünün digər qadınlarından fərqli olaraq, rahib içərisində bir rahibə kimi deyil, bir professor olaraq ictimai sahədəki biliklərə yiyələndi. Evləndikdən sonra digər işlərindən imtina etməyə təşviq olunan bir çox qadınlardan fərqli olaraq, o diqqətlə dedi: "Mən, mənimlə eyni yolu ilə gedən və uzun təcrübədən sonra məni bu yoldan imtina elətdirməyəcəyindən əmin olduğum adamı seçdim. ”

Bassininin ifratçıları ilə belə, arxiyepiskop Prospero Lambertini, 1740-cı ildə Papa seçildikdən sonra Bassininin əhəmiyyətli bir himayəçisi olaraq qaldı. Bir neçə il sonra o, Papanın

Benedettini - 25 elm adamlarından ibarət elit qrupuna qoşularaq, yeganə qadın oldu.

Bu vaxta qədər onun işi uzaqlardan tanınırdı. Məşhur maarif mütəfəkkiri Volter ona yazırdı:

"Londonda Bassini yoxdur və mən bir Nyuton-u olsa da, İngilis akademiyasından daha çox Bolonya Akademiyasına daxil olunmaqdan məmnun olardım."

1749-cu ildə isə o, evində fərdi dərslər verməyə başladı və bu da qısa müddətdə həm yerli, həm də xarici alimləri cəlb etdi.

Bassini Nyuton elmini universitetə gətirməklə yanaşı, Franklinin elektrik cazibəsi və itələmə nəzəriyyəsini dəstəklədiyi üçün də məşhur idi. Avropanın hər yerindən və hətta Amerikadan gələn alimlər dinamik ikilini ziyarət etməyə can atırdılar.

Bassini həyatı boyu cazibə, dayanıqlıq, mexanika və hidravlika kimi mövzularda bir neçə dissertasiya təqdim etdi. Bu vaxt o, əri ilə birlikdə Bolonyanı elektrik sahəsində təcrübi araşdırmalar mərkəzi halına gətirdi.

1776-cı ildə Elm İnstitutunda eksperimental fizika kafedrasının başı olaraq son şərəfi aldı.

20 fevral 1778-ci ildə 66 yaşında vəfat edərkən Bolonyanın ən məşhur qadınlarından biri idi. Cənazə mərasimində həmkarları onun tabutunu təntənəli bir şəkildə Boloniyadakı Corpus Domini kilsəsinə apardılar.

Papası Benediktin himayədarı olduğu kimi, Bassini də "yeni bilik və dini ənənələr arasında heç bir münaqişə görməyən aydın bir katolik idi." Əksinə, o, təbii dünyanı nə qədər yaxşı başa düşsə, o qədər də Tanrının yaradılışını təqdir edə biləcəyini hiss edirdi.

Təəssüf ki, yayımlanan çox materialı geridə qoymadı. Sənədlərindən yalnız dördü indiyə kimi nəşr olundu. Ölümündən bəri, elədiklərinin əhəmiyyəti ayaqaltı qeydə çevrildi. 

Lakin Bassini dövrün böyük mütəfəkkirləri tərəfindən tanındı və elmi sahədəki xidmətlərinə görə alimlər cəmiyyətində qeyd olundu. Şübhəsiz ki, gələcəyin digər böyük mütəfəkkirlərinə - həm kişi, həm də qadın üçün çox sayda yol açdı.

Tarixçi Paula Findlenin də qeyd etdiyi kimi, 19-cu əsrdə vacib elm adamları fəxrlə deyirdilər:

"Mən Signora Dottoressa Laura Bassini məktəbinə getmişəm".