Məhəmməd Əlinin bioqrafiyası haqqda bu günki məqaləmiz

 Məhəmməd Əli ( Cassius Marcellus Clay, 17 yanvar 1942 - 3 iyun 2016) özgüvənli, güclü dini, siyasi əqidəyə və bənzərsiz şəxsiyyətə sahib olan “Olimpiya” və “Dünya çempionu” tituluna layiq görülmüş boksçu insan tarixinin ən görkəmli personalarından biriiyidi. 1999-cu ildə “Sports Illustrated” tərəfindən "Əsrin İdmançısı" mükafatına layiq görülüb. Üç dəfə “Ağır çəkidə boks üzrə Dünya çempionatı”nın və Şimali Amerika Boks Federasiyası çempionatının qalibi olmuş, eyni zamanda Olimpiya yarışlarında qızıl medal qazanmışdır.

"Mən ən böyük deyiləm, mən ikiqat daha böyükəm, rəqiblərimi  nakaut etməklə yanaşı, raundun qalibi oluram." - Məhəmmdə Əli

Əli 1942-ci ildə Kentukki əyalətinin Louisville şəhərində anadan olmuşdur. Atası Cassius Marcellus Clay-in (19-cu əsrdə köləliyin əleyhinə olan siyasətçi Cassius Clay-in şərəfinə) adını aldı. O, 1975-ci ildə  Islam dinini  qəbul etdikdən  sonra adını dəyişdirir.

Boks karyerası

Boyu '3 ″ (1.91 m) uzunluğunda olan  Əli ağır şəkidə bir boksçu üçün olduqca qeyri-adi döyüş stilinə sahib idi. Üzü qorumaq üçün əlləri yüksəkdə tutmayan Əli sürətli ayaqlarına və yumruqdan qaçmaq bacarığına güvənirdi. 29 oktyabr 1960-cı ildə Louisville-də Cassius Clay (Əli) ilk peşəkar döyüşündə qalib gəldi. Qərbi Virciniya ştatının Fayetteville şəhərinin polis rəisi olmuş Tunney Hunsaker üzərində altı turluq qələbə qazandı. 1960-cı ildən 1963-cü ilədək gənc döyüşçü 15 nokautla 19-0  hesabla rekorda imza atdı. Tony Esperti, Cim Robinson, Donnie Fleeman, Alonzo Johnson, George Logan, Willi Besmanoff,  (əvvəlki 40 döyüşünü nokautla qazanan) Lamar Clark, Duq Jones və Henri Kuper kimi boksçuları məğlub etdi. Clay'ın qələbələri arasında Sonny Banks (döyüş əsnasında onu yıxan), Alejandro Lavorante və yaşlı Archie Moore də (əvvəl 200 döyüşdə iştirak etmiş və Angelodan əvvəl Clay’in məşqçisi olmuş bir boks əfsanəsi) var.

Clay, Doug Jones ilə 10 tur davam edən döyüşdə qələbə qazandı. Clay-dən daha yüngül olmasına baxmayaraq, döyüş başlar-başlamaz Clay-i sağ əli ilə heyrətə gətirməyi bacaran Doug Jones Clay-i daim döyüşdə zərbə altında saxladı. Döyüş 1963-cü il üçün "İlin Mübarizəsi" adını aldı. Clayın növbəti döyüşü dördüncü turun sonuna doğru sol əli ilə endirdiyi zərbələr nəticəsində Clay-i yerə yıxan Henry Cooper-ə qarşı idi. Mübarizə 5-ci raundda Cooperin üzündə yaranan dərin bir kəsik səbəbindən dayandırıldı.

Belə güclü rəqibləri olmasına baxmayaraq o, Sonny Liston ilə titul döyüşü keçirmək istədi. Clay-in rekorduna baxmayaraq, çempionu məğlub etməsi gözlənilmirdi. Digər bir döyüş ise 25 fevral 1964-cü ildə Floridada  Mayami şəhərində keçirilməli idi.  Döyüşdən əvvəl çəki çəkmə zamanı Əli tez-tez  reqibi Listonu lağa qoydu. Əli onu "böyük çirkin ayı" adlandırdı və "bir kəpənək kimi uçub arı kimi sancacağını" dedi. Əli rinqdə rəqs etməyə hazır idi, onun dediyi kimi, “Gözlərinin görmədiyini əllərin vura bilməz.”

Bu, izdiham qarşısında oynamağı və döyüşdən əvvəl səs-küy yaratmağı sevən Əli üçün adət halını almışdı. Cəsur Əlinin iştirak etdiyi hər bir mübarizəyə artan marağı görən döyüş promoterləri üçün isə yaxşı fürsət idi.

Vyetnam müharibəsi

1964-cü ildə Əli orfoepiya və orfoqrafiya biliyinin kifayət qədər olmadığı üçün Silahlı Qüvvələrin ixtisas imtahanından kəsildi. Ancaq 1966-cı ilin əvvəllərində testlərə yenidən baxıldı və Əli bu defe 1A ilə qiymətləndirildi. Vyetnam müharibəsi zamanı o, Birləşmiş Ştatlara məxsus orduda xidmət etməkdən vicdanını dinləyərək imtina etdi, çünki o, müharibənin əleyhinə idi.

Əli demişdir, “Müharibə etmək Müqəddəs Quranı Kərimin öyrətdiklərinə ziddir. Mən çağırışdan qaçmağa çalışmıram. Allah və ya Rəsulu tərəfindən elan edilməyincə bizim heç bir müharibədə iştirak etməyimiz vacib deyil. Biz xristian müharibələrində və ya heç bir imansızların müharibələrində iştirak etmirik. ”

Əli dedi: "Mənim Vyetnam ilə heç bir mübahisəm yoxdur" və "heç bir Vyetnamlı heç vaxt məni zənci adlandırmayıb."

Əli islam tərbiyəçilərinin göstərişinə əsasən, adının Cassius Clay olaraq oxunması qəbul etmedi. Çünki, Clay ağ insanlar tərəfindən onun qədimdə qul kimi işləmiş atalarına verilmiş addır.

"Cassius Clay bir qul adıdır. Mən bu adı özüm seçmədim və istəmirəm də. Mənim adım - Məhəmməd Əli, Allahın sevgilisi deməkdir. Mən insanların mən haqda və mənimlə danışarkən bu adı istifadə etmələrini təkid edirəm. "

Bu adı qəbul etməkdən imtina edəndən sonra Əlinin şəxsi həyatı mübahisələrlə doldu. Əlinin ABŞ-da döyüşməsi qadağan edildi və 1966-cı ilin əksər hissəsində xaricdəki döyüşləri qəbul etməyə məcbur oldu.

1965-ci ilin mayında Liston ilə etdiyi revanş döyüşündən sonra 1967-ci ilin mart ayında Zora Folley-ə qarşı son döyüşünə qədər 9 dəfə titulunu müdafiə etdi. Tarixdə çox nadirən ağır çəkidə çempion olanlar bu qədər qısa müddət ərzində bu qədər çox mübarizə aparmışdır.

Əlinin WBA çempionu Ernie Terrell ilə 29 mart 1966-cı ildə Torontoda döyüşməsi planlaşdırıldı, ancaq Terrell geri çəkildi və Əli əvəzedici rəqibi George Chuvaloya qarşı 15 turluq bir davada qalibiyyət qazandı. Daha sonra İngiltərəyə getdi və yaralarının ona mane olmasına baxmayaraq Henri Kuper və Brian Londonu məğlub etdi. Əlinin növbəti müdafiəsi Maks Schmelingdən sonra titul uğrunda mübarizə aparan ilk alman döyüşçüsü Karl Mildenbergerə qarşı idi. Həyatının ən sərt döyüşlərindən birində Əli 12-ci turda rəqibini məğlub etdi.

Əli Hyuston Astrodomunda "Böyük Pişik" Klivlend Uilyamsla döyüşmək üçün 1966-cı ilin Noyabr ayında ABŞ-a döndü. Döyüşdən bir il yarım əvvəl Uilyams Texas polisi tərəfindən mədəsindən vurulmuşdu. Nəticədə Uilyams mübarizəyə bağırsağının 10 futu və güllənin sinirini zədələdiyi sol ayağı ilə və bir böyrəyini itirmiş şəkildə qatıldı. Əli üç turda Uilyamsı məğlub etdi.

6 fevral 1967-ci ildə Əli Terrellə olan döyüşü üçün Hyuston boks rinqinə qayıtdı. Bu döyüş boks tarixində ən pis keçən döyüşlərdən biridir. Terrell Əlini Clay adlandıraraq hirsləndirmişdi və çempion onu bu təhqirinə görə cəzalandıracağına söz verdi. Döyüş zamanı Əli rəqibinə “mənim adım nədir, ... mənim adım nədir?” , deyə qışqırmağa davam etdi. 15 raundun 13-ündə hakim qərarı ilə qələbə qazanan Əli Terreli 15 raund amansız şəkildə cəzalandırdı, lakin nakaut edə bilmədi . İdman kanalının "Ali Rap" xüsusi proqramında ESPN-ə danışan bir neçə şəxsin də daxil olduğu analitiklər mübarizə yalnız Əlinin döyüşü bitirmək əvəzinə Terrelli cəzalandırmağı seçdiyinə görə davam etdiyini söylədi. Döyüşdən sonra Tex Maule: "Bu, boks bacarığının gözəl bir nümayişi və qəddarlığın göstəricisidir."

Əlinin hərbi xidmətdən imtina etməsi və özünü İslam cəmiyyəti ilə əlaqələndirməsi hərəkətləri onu mübahisələr üçün hədəf nöqtəsi halına gətirmiş, açıqsözlü, lakin populyar olan keçmiş çempionu dövrünün ən tanınan və mübahisəli simalarından birinə çevirmişdir. İslam lideri İlyas Məhəmmədin mitinqlərində iştirak etmək və Amerikanın ona şübhə ilə baxdığı bir vaxtda liderə sadiqliyini elan etməsi açıq düşmənçilik olmasa da, Əlini qəzəb və şübhə hədəfinə çevirdi. Əli bəzən vətəndaşların hüquqlarını dəstəkləməklə separatizmə açıq dəstək verən fikirləri ilə belə reaksiyalara səbəb olurdu.

1967-ci ilin sonlarına yaxın, Əli professional boks komissiyası tərəfindən titulundan məhrum edildi və üç ildən çox müddət ərzində peşəkar bir şəkildə döyüşməsinə icazə verilmədi. O, həmçinin orduya daxil olmaqdan imtina etdiyinə görə məhbus edildi və 5 il müddətinə azadlıqdan məhrum edildi. Sürgündə olan bu illər ərzində Əli məhbus edilməsinə qarşı çıxaraq mübarizə apardı. İctimaiyyətin diqqət mərkəzində qaldı və ilk növbədə Vyetnam müharibəsinə qarşı çıxan kollec şəhərciklərindəki mitinqlərdə çıxışlar edərək öz fəkirlərini bildirdi.

" Luisvildə Negro xalqına it kimi davranılarkən, niyə məndən xahiş etməlidirlər ki, forma geyinib evdən 10.000 mil uzağa gedim bomba və güllə atım?" - Məhəmməd Əli Vyetnamda döyüşməkdən niyə imtina etdiyini belə izah etdi.

1970-ci ildə Əlinin yenidən döyüşməsinə icazə verildi və 1971-ci ilin sonlarında Əlinin Məhkəmə hökmü ləğv olundu.

Məhəmməd Əlinin geri dönüşü

1970-ci ildə Əli nəhayət boks lisenziyası ala bildi. Bir senatorunun köməyi ilə Amerika boks komissiyası olmayan yeganə ştat olan Gergia ştatında boks üçün lisenziya aldı. 1970-ci ilin oktyabrında Jerry Quarry ilə döyüşmək üçün geri döndü. Quarry ilə döyüşündən qısa müddət sonra New York Ştat Ali Məhkəməsi Əlinin boks lisenziyasının haqsız olaraq əlindən alınması barədə qərar qəbul etdi. O, yenidən New Yorkda döyüşməyə başladı, 1970-ci ilin dekabrında Madison Square Garden-da Oscar Bonavena ilə döyüşdü. Çətin keçən 14 turdan sonra Əli Bonavenanı 15-ci turda nakaut etdi, bununla da o, Joe Frazier-ə qarşı titul döyüşünə haqq qazandı.

Əsrin döyüşü

Əli və Frazier 8 mart 1971-ci ildə Madison Meydanı Bağında döyüşdülər. “Əsrin Döyüşü” olaraq bilinən mübarizə bütün dövrlərin ən maraqla gözlənilən döyüşlərindən biri idi və ən məşhurlarından biri olaraq da qalır. Döyüşdə iki bacarıqlı, məğlubedilməz döyüşçü iştirak etdi və hər ikisinin də ağır çəki dərəcəsindən titulu olduğu üçün əsaslı iddiaları vardı. Döyüş qısa çəkdi və Frazier qələbəsini Əlini 15-ci, yəni son turda sərt sol çəngəl zərbəsi ilə yerə çırparaq qazandı. Frank Sinatra meydançaya yaxın yer tuta bilməməsinə baxmayaraq, Life Magazine üçün yarışın fotolarını çəkdi. Əfsanəvi boks diktoru Don Dunphy və aktyorluq, həmçinin boksla məşğul olan Burt Lancaster milyonlarla insanın izlədiyi yayımı səsləndirdi.

Sonda Frazier mübarizəni qazandı və titulunu qorudu. Əli isə ilk peşəkar məğlubiyyətini aldı.

1973-cü ildə Frazier ilə revanş döyüşünə çıxmaq üçün bir çox ağır çəkili rəqibi ilə keçirdiyi döyüşlərdə qələbə qazanan Əli, Ken Nortonla iki dəfə vuruşdu (Əlinin Nortona uduzduğu döyüşdə çənəsi qırılmışdı).

Cəngəllikdə gəzmək

1974-cü ildə Əli çempion Corc Foremanla olan döyüşü qazandı. Döyüş Zairdə (Konqo) baş tutdu - Əli Afrikanın bu hissəsinə iqtisadi təkan vermək üçün mübarizənin orada olmasını istədi. Qarşılaşma öncəsi qarışıqlıq həmişə olduğu kimi böyük idi.

"Kəpənək kimi uçsam, arı kimi sancsam, gözü ilə görə bilmədiyini əli ilə vura bilməz." - Məhəmməd Əli 1974-cü ildə Corc Formana qarşı mübarizədən əvvəl demişdir.

Qarşıdurmada Əli səkkizinci raundda cavab döyüşündə qalib gəldi. Əli ona gələn zərbələri iplərə söykənərək qəbul edir və Formanı yorurdu. Bu sonradan təkmilləşdirilmiş strategiya oldu.

Bu, Əliyə Frazerə qarşı dünya çempionatında qalib gəlmək üçün daha bir şans verdi.

"Maniladakı  döyüşdə bir qatil və qorxu kinosu görəcəksiniz." - Frazer ilə döyüşündən əvvəl Əli.

Döyüş 14 raund davam etdi və Əli nəhayət ki, qalib gəldi.

Məhəmməd Əli təqaüddə

1980-ci illərin əvvəllərində Əliyə Parkinson xəstəliyi diaqnozu qoyuldu və bunun ardından onun əsas hərəkət funksiyaları tədricən sıradan çıxmağa başladı. 80-90-cı illərdə Əlinin həkimlərinin bu simptomların boksdan qaynaqlandığı və vəziyyətinin degenerativ olub olmadığı barədə fikir ayrılığına baxmayaraq, sonda ona Pugilistik Parkinson sindromu diaqnozu qoyuldu. 2005-ci ilin sonlarında artıq Əlinin vəziyyətinin getdikcə pisləşdiyi bildirildi. “Krallar olduğumuz zaman” sənədli filminə əsasən, Əlidən əlilliyi ilə əlaqədər boksla bağlı hər hansı bir peşmanlığının olub olmadığını soruşulduğu zaman o boksla məşğul olmasaydım, yenə Kentukki ştatının Louisville şəhərində bir rəssam olardım deyə cavab verib. Öz Parkinson xəstəliyindən bəhs edərkən Əli bunun həyatına fərqli bir baxımdan baxmasına necə kömək etdiyini xatırladır.

“Bəlkə də Parkinson Allahın mənə nəyin vacib olduğunu xatırlatma yoludur. O, məni yavaşlatdı və danışmaq əvəzinə dinləməyimə səbəb oldu. Faktiki olaraq insanlar indi çox danışmadığıma görə mənə daha çox diqqət yetirirlər."

“Qızların arxasınca qaçmağı hər zaman çox sevirdim. Parkinson bütün bunları dayandırır. İndi bəlkə cənnətə getmək şansım olar." - Muhammad Ali, BBC

Əlilliyinə baxmayaraq, o sevimli və fəal ictimai xadim olaraq qaldı. Bu yaxınlarda o, Forbes Celebrity jurnalında Donald Trumpdan bir sıra arxada, 13-cü sırada yer aldı. 1985-ci ildə WrestleMania açılış tədbirində qonaq hakim kimi iştirak etdi. O, 1987-ci ildə ABŞ-ın Konstitusiyası üçün Kaliforniya İkiəsirlik Vəqfi tərəfindən müxtəlif yüksək səviyyəli fəaliyyətlərdə ABŞ Konstitusiyasının və İnsan Haqqları Bəyannaməsinin canlılığını təcəssüm etdirmək üçün seçilmişdir. Əli, 1988-ci ildə ABŞ Konstitusiyasının 200 illik anım mərasimi üçün hazırlanmış “Qızılgül Paradı”-da şamandıra mindi. O, 1991-ci ildə Məhəmməd Əli “Onun həyatı və Tomas Hauser ilə birgə vaxtları” adlı tarixi məqalə nəşr etdi. Əli onu dünyada ən tanınan Amerikalı adlandıran bir Amerika mükafatı aldı. 1996-cı ildə, Corciya ştatının Atlanta şəhərində, 1996 Yay Olimpiya Oyunlarında alov yandırmaq şərəfinə sahib oldu. 1999-cu ildə Əli, ildə bir dəfə baş tutan "İlin İdman Şəxsiyyəti" mükafatlandırma mərasimində BBC-dən xüsusi bir mükafat aldı. Qızı Leyla atasının 1978-ci ildə qadın boksuna qarşı söylədiklərinə baxmayaraq 1999-cu ildə boksçu oldu: “Qadınlar sinəsinə və yaxud da üzünə zərbə almaq üçün yaradılmıyıb…insan bədəni burdan zərbə almaq üçün yaradılmıyıb (sinəsinə vuraraq). Sinədən zərbə almaq… çətindir… vəssalam.

13 sentyabr 1999-cu ildə Əli Galt House East hotelində təşkil edilən mərasimlərdə Kentukki Atletik Şöhrət Zalı tərəfindən "Əsrin Kentuki İdmançısı" adlandırıldı. 2001-ci ildə Will Smith-in Əli rolunu canlandırdığı Əli adlı bir bioqrafik film çəkildi. Film, Smith və dəstəkləyən aktyor Jon Voight'ın Akademiya Mükafat nominasiyalarını qazandıqları kimi, aktyorluqla əlaqəli müsbət cəhətləri ilə bağlı qarışıq rəylər aldı. Ali filmini çəkməzdən əvvəl, Will Smith şəxsən Məhəmməd Əli bu rolu qəbul etməsini istəyənə qədər Əlinin rolundan imtina etmişdi. Smith-in dediyinə görə Əlinin Smith barəsində söylədiyi ilk şey bu idi: "Sən məni oynamaq üçün yetərli deyilsən".

 9 Noyabr 2005-ci ildə Ağ Ev mərasimində Prezident Azadlığı Medalı və ABŞ vətəndaş hüquqları hərəkatı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı ilə əməkdaşlığına görə (17 dekabr 2005) Berlindəki Birləşmiş Alman Birlik Birliyinin (DGVN) nüfuzlu "Otto Hahn sülh medalı"-nı aldı.

19 Noyabr 2005-ci ildə (Əlinin 19-cu evlilik ildönümü), Kentuki mərkəzindəki Louisville şəhərində 60 milyon dollarlıq kommersiya  marağları güdməyən Məhəmməd Əli Mərkəzi açıldı. Mərkəz boks xatirələrini nümayiş etdirməklə yanaşı, sülh, sosial məsuliyyət, hörmət və fərdi inkişaf mövzularına da diqqət yetirir.

2012-ci ildə Məhəmməd Əli Mərkəzinin veb saytında yazılanlara əsasən,

“Boksdan təqaüdə çıxdığı andan etibarən, Əli özünü bütün dünyadakı humanitar işlərə həsr etmişdir. Dindar bir sünni müsəlmandır və dünyanı gəzir, adını və varlığını aclıq və yoxsulluqdan azad etmək üçün ortaya qoyur, hər cür təhsil səylərini dəstəkləyir, övladlığa götürmə və insanları bir-birini hörmət etməyə və daha yaxşı başa düşməyə təşviq edir. Onun acları doyurmaq üçün 22 milyondan çox yemək verməyə kömək etdiyi təxmin edilir. Əli ildə orta hesabla 200 gündən çox səyahət edir”

Məhəmməd Əli 3 iyun 2016-cı ildə Parkinson xəstəliyi nəticəsində yaranan bir tənəffüs problemi səbəbilə vəfat etdi.

“Şeir yazan, roundları proqnozlaşdıran, hamını döyən, insanları güldürən, insanları ağladan və mənim kimi hündür və həddindən artıq yaraşıqlı başqa bir döyüşçüsü olacaqmı?”