“Azad incəsənət” magistri dərəcəsini almış Erfurtlu tələbə Martin Lüter (1483-1546 ci illər)  - 1510 cu ildə o qədər “Allahdan qorxur” ki, özünü Katolik Kilsəsində ibadətə həsr etməyi qərara alır və avqustin ordeni üçün biyət edir. 

Orada o zahid həyatına baş vurur və doqmatik olahiyyatın dərinliklərinə nüfuz edir.

Əgər Roma necə bir “müti qula” müqəddəs san və illahiyyat dostoru titulunu verdiyini  bilsəydi! Müqəddəs Kitabın gərgin tədqiqatları və həqiqət axtarışı Lüterin belə bir qənaətə gəlməsinə səbəb oldu: bütün xristian ölkələri üçün yüzilliklər ərzində bərq vuran Roma Kilsəsinin binası bəzədilmiş sərdabədən savayı heç nə deyildir.

1517 ci ildə  indulqensiyaların ticarətinin əleyhinə dərc olunmuş 95 tezis və Auqsbursk etiqadı katolik məzhəbinə ölümcül zərbə vururdu. Bunların nəticəsində “azad” avropa xristianlığı (protestanlıq) meydana çıxdı və  Müqəddəs Kitabın mütləq nüfuzunun, insanın xilasının itibucaqlı daşı kimi “şəxsi etiqadın”, “ümumi müqəddəslik” doktrinasının tanınması doqmatikanın əsas addımı olmuşdur (sanın daşıyıcılarının mənəvi simasından asılı olmayaraq müqəddəsliyin mövcud olmasına rəvac verən xüsusi faydalı ənənələrin yoxluğu).

Lüter öz timsalında möhkəm iradəyə, etiqada və iş qabiliyyətinə malik olan bir insanın nələrə qadir olduğunu göstərdi. Əgər Tomas Münserin rəhbərliyi altında kəndli müharibəsi zamanı Lüter qiyamçılara divan tutmağa çağırmasaydı, o zaman o, çox işlər görərdi. Bu hərəkat qiyamçıların xristianlığı ədalətsizliyə və zülmə qarşı müqavimət göstərən sosial bərabərlik dini kimi başa düşmələri haqqında bəhs edən açıq – aydın dini protestant şüarları altında keçirdi. Lüter knyazların və zadəganların tərəfini saxlayaraq Reformasiyanın Müqəddəs Roma imperiyasının şimali avropalı düşmənlərinə xidmət etməsinə səbəb oldu. Bu, protestanizmin katolisizm ilə yükun olaraq barışmasını təmin etdi.