Oliver Kromvel (1599-1658 ci illər)

Kromvel həddən artıq uğurlu puritan ailəsində anadan olmuşdu. Onun əcdadlarından biri, reformasiya xadimi Tomas Kromvel mənsəbinin ən yüksək zirvəsində edam olundu. O praqmatik əqidənin sahibi olub, uğurlu evlilik sayəsində varlandı, parlamentə seçildi və müxalifətin liderlərindən biri oldu. Parlament ilə kral arasında münaqişənin baş qaldırdığı 1643 cü ildə həlledici fazaya keçdi və Kromvel iclasları tərk edərək döyüşçülərin dəstəsini təşkil etməyə başladı. O işinin naminə var gücü səfərbər etdi və hətta qohumlarına qarşı da amansız oldu, məsələn, qoşunu silahlandırmaq üçün öz əmisinin əmlakını müsadirə etdi. Kromvel bütün maliyyə və kadr məsələlərinə nəzarət edir, yoxsulları həvəslə ordu sıralarına qəbul edir, mənşəyinə görə deyil, cəsurluğa görə zabit rütbəsi verirdi.

Orduda dəmir nizam – intizam var idi, belə ki, onun döyüşçüləri döyüşdən əvvəl dini himn oxuyur və kral qoşunlarını elə bir uğurla sıxışdırırdılar ki, düşmən bu qoşunlara hərbiçinin deyil, adi mülkədarın rəhbərlik etdiyinə heç cürə inana bilmirdi.

Kromvel şəxsən kralın edam olunmasını təkid etdi. Və bu nəinki onun tərcümeyi – halında, eləcə də, bütün Avropa tarixində  dönüş nöqtəsi oldu. İlk dəfə olaraq özünü “Allahın tac – taxta çıxardığı padşah” adlandıran insan və “ilahi qanunlar” vasitəsilə izah olunan hakimiyyət prinsipi vətəndaş müharibəsinin alovlandırılmasına xidmət etdiyi üçün xalqa qarşı cinayətdə təqsirkar elan olundu. Onun qanı dünyanı və taxt – tacları lərzəyə saldı.

Kromvel qəddar dini fanatik idi. O, dəbdəbəni qadağan edərək, teartları bağladı və kütləvi şənlikləri ləğv etdi. Əgər bədbəxt kral Karl olmasaydı, onun tarixdəki yeri gözə görünməzdi, belə ki, Kromvelin bəxtindən kral həqiqətən də zalım hökmdar və andını pozan lider oldu.

Lord Oliverin personası dünya tarixinin romantik konvensiyasının bütün tərəfdarlarında ikrah hissi yarada bilməz. Onun praktikliyi və öz ardıcıllarının səmimi fanatizmini mətin anda dünyəvi maraqların xidmətinə yönəltmək qabiliyyəti dini şüarların və pulların köməyi ilə dünyanı idarə etməyə can atan şəxslərin marağına səbəb olmaya bilməz.