Qızılca: uşaq taunu ilə müharibə davam edir.

Planlı immunizasiya sayəsində biz, həddən artıq yolxucu və təhlükəli xəstəliklərin çoxluğu haqqında unutmağa müvəffəq olduq. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, arxayln olmaq hələ ki, tezdir: əgər qrupşəkilli immunitet vaksinasiyadan imtina etmək nəticəsində azalarsa, o zaman qorxulu epidemiyalar geri qayıda bilər və bu sadəcə olaraq söz deyildir. 2018 ci ildə KİV təcili surətdə qıcılca və ya “uşaq taunu” xəstəliyinə yoluxanlar haqqında məlumat verirdi. “Vaksinasiya” xüsusi layihəsinin məqaləsində biz qızılcanın təhlükəli olması, onunla mübarizə aparmağın yolları və onun hələ də hansı səbəbə məğıub edilməməsi haqqında bəhs edəcəyik.

Qızılca — həddən artıq yolxucu xəstəlikdir.

Qızılca — həddən artıq yolxucu virus xəstəliyidir. Bunu 2005 ci ildə İndianada (ABŞ) – da baş vermiş hadisə təsdiq edir. O zaman peyvənd olunmamış on yeddi yaşlı qız Rumıniyadan evə qayıtmışdır və həmin an Rumıniyada qızılca epidemiyası tüğyan edirdir. Hələ yolda onun hərarəti qalxmış, öskürən və zökəm başlanmış, gözləri qızarmışdır.  Lakin, halsızlığa baxmayaraq, növbəti gün o, kilsəyə qayıtmış və burada 500 nəfər olmuşdur.

Qeyd etmək lazımdır ki, həmin dövrdə ABŞ – da qızılca nadir xəstəlik hesab olunurdu və əhalinin vaksinasiyasının səviyyəsi həddən artıq yüksək idi. Kilsədə cəmi 35 qonaq heç bir zaman qızılca əleyhinə peyvənd olunmamışdı və onlardan 31 nəfəri (89%) qızdan yoluxdu. Yerdə qalan 465 nəfərdən yalnız üçün bu xəstəliyə yoluxmuşdur  (0,6%). Rumıniyada yoluxmuş qız cəmi bir neçə saat beş yüz nəfərdən ibarət olan insan kütləsinin arasında oldu və bu zaman praktiki olaraq bu xəstəliyə qarşı həssas olan bütün insanlar bu virusa yoluxdu. Bu tarix qızılca virusunun nə qədər yolxucu olduğunu göstərir — o hətta əksər insanların  peyvənd olunduğu yerlərdə də cövlan edir. Ən maraqlısı budur ki, vaksinlə müdafiə olunan cəmiyyət digər ölkədən gətirilən xəstəliyin təhlükəsi ilə qarşılaşmışdır.

Çox təəssüflər olsun ki, İndianada tüğyan edən qızılca epidemiyası və ya daha ciddi qızılca epidemiyası kimi (2008 ci ildə Amerikada qızılcanın yeni epidemiyası bir ştatda deyil, 13 ştatda baş vermişdir) epidemiyalar ictimaiyyətə kifayət qədər təsir etmir. Bu zaman qızılca vaksinin təhlükəsi ətrafında insanların ağlında daha dərin kök salmış çoxlu sayda əsatirlər toplanmışdır. Nəticədə qızılca bütün dünyada hücumunu davam etdirir, valideynlər isə buna baxmayaraq yenə də uşaqlarına qızılca əleyhinə peyvənd etdirməkdən imtina edir və bununla da, nəinki öz ailəsinin, eləcə də, şəhərlərin və hətta ölkələrin müdafiəsini zəiflədirlər.

Burada xəstəliyin daha çox  yolxucu olması ilə yeni epidemiyaların qarşısını almaq üçün daha çox insanın vaksinasiya olunmasının vacibliyini anlamaq lazımdır. Qızılca kimi yolxucu xəstəlikdən müdafiə olunmaq üçün  immunizasiya səviyyəsi təxminən  95% təşkil edir. Bu rəqəm təsadüfi deyildir: o populyasiyada immunitetin səviyyəsindən asılı olaraq virusun inkişafı templərinin öyrənilməsinə əsaslanır. Fred (Frame work for Recons tructing Epidemiological Dynamics) kompüter modelləşdirilməsi sisteminin köməyi ilə yaradılan vizualizasiyaya (video 1) nəzər salmaqla qızılca əleyhinə vaksinin yerli – yerində yayılmasının əhəmiyyətini asanlıqla qiymətləndirmək mümkündür.  Bu sistemi Korneqi – Mellon Universitetinin kompüter elmləri Məktəbi və Peterburqun super kompüterlər Mərkəzi ilə əməkdaşlıq edən Peterburq Universitetinin ictimai sağlamlıq dinamikasının laboratoriyası (Pitt Public Health Dynamics Laboratory) bu sistemi düşünmüş və realizə etmişdir. FRED məhz ABŞ – nın bu və ya digər şəhərində və ya əyalətində, eləcə də, bəzi digər ölkələrdə virusun ötürülməsi üçün imkanları nəzərə almaqla infeksiya xəstəliyinin geniş şəkildə yayılmasını imitasiya edir. Qızılcanın virtual epidemiyası məktəb yaşında olan bir xəstə uşaqdan başlanır və yeddi ay davam edir. Hadisələr iki ssenari üzrə inkişaf edə bilər. Birinci halda altı aylığından 15 yaşına qədər yaşda olan uşaqların 80%, ikinci halda isə — 95% qızılca əleyhinə peyvənd olunmuşdur. Şəhərlərin əksəriyyəti üçün epidemiyaların iki ssenarilər üzrə inkişafındakı fərq həddən artıq böyükdür.

FRED modeli qızılca epidemiyasının qayıtmaması üçün hətta qızılcanın olmadığı ərazidə də vaksinasiyanın yüksək səviyyəsinin dəstəklənməsinin nə qədər vacib olduğunu göstərir. Lakin, Avropada peyvəndlərdən imtina edən insanların sayının artmasının indi Rusiya üçün də real təhlükə yaradan epidemiyaya necə səbəb olduğunu da görmək üçün heç bir model lazım deyildir: 17 avqust 2018 ci ildə Çitada qızılca şübhəsi ilə  18 nəfər xətəxanaya yerləşdirilmişdir. 2018 ci ilin iyun ayında Rusiya istehlaka nəzarət agentliyi Avropanın 28 ölkəsində qızılca virusunun yayılması haqqında xəbərdarlıq etmiş, Ukraynada bu virusa yoluxma səviyyəsi artmış: 2018 ci ilin ilk üç həftəsi ərzində isə qızılca  2084 nəfərdə müayinə olunmuşdur. 2016 cı ildə  Rusiya istehlaka nəzarət agentliyi qızılca virusunun Ermənistanda, Gürcüstanda, Belarusda, Belçikada, İtaliyada və bir sıra digər ölkələrdə yayılmsını qeydə almışdır. Qızılca İngiltərəyə qədər də yayılmışdır: iyun ayında Bristolda qızılcanın güclü epidemiyası (iyun ayının sonunda minimum 56 xəstə) ölkədə qeydiyyata alınan qızılca epidemiyası hallarının ümumi artımı ilə razılaşdırılır.

Onlar qeyd edir ki, Rusiyada köklü infeksiyanın yeni hücumuna az qalmışdır. Ekspert mütəxəssislər ölkə üçün xəstəliyin təhlükəsinin vaksinasiya olunan insanların ən aşağı sayı ilə əlaqələndirirlər. Bu həqiqətən də elədir. Qızılcanın harada meydana çıxmasından asılı olmayaraq vaksinasiyanın populyasiyasının azalması həmişə epidemiyadan əvvəl gəlir. İnsanların vaksinlər ilə bağlı qorxusu xəstəlikdən qorxmaq hissini sıxışdırrı və virus bundan uğurla istifadə edir.

«Peyvənd yoxdursa — məktəb də yoxdur!»

Qızılca virusunun yoluxması dalğasına qarşı müqavimət göstərmək çox çətindir. 1963 cü ildə qızılca əleyhinə vaksinin işlənib hazırlanması zamanı xəstəliklərə nəzarət və xəstəliklərin profilaktikası üzrə amerika Mərkəzi xəstəlik ilə fəal mübarizəyə başladı. Çünki, qızılca vurusuna əsasən məktəblilər yoluxurdular və bunun kökünü kəsməyin ən yaxşı üsulu peyvənd olunmamış uşaqların məktəbə qəbul olunmaması olmuşdur

Əvvəlcə bu gözlənilən nəticəni verməmişdir – tətbiq olunan qadağaya pis riayət olunur. Lakin, hər şey tezliklə dəyişilmişdir: qızılcanın yeni güclü epidemiyasından sonra səhiyyə orqanları peyvənd olunmamış uşaqları məktəblərdən çıxarmağa başlamışdırlar. 1981 ci ildə peyvənd olunmamış uşaqları bütün 50 ştatda məktəbə qəbul etməmişdirlər. 20 il keçmişdir, və qızılca xəstəlik  hiss olunan şəkildə azalmışdır. 1998 ci ildə ABŞ – da qızılcanın cəmi 81 halını qeydiyyata almışdırlar və bu zaman xəstəliyi əsasən xarici ölkələrdən gətirirdilər.

Qızılca virusu haqqında nə bilirik (məqalənin davamı).