Tibb

Qızılcanın fəsadları

Qzılcaya yoluxmaq nə qədər təhlükəlidir və onun fəsadları?

Qızılcanın fəsadları nədır? Virus bizim orqanizmimizə daxil olan zaman spesefik immunitet ilə müdafiə olunmadığımız zaman xəstələnirik. Lakin, qızılcanın ilk əlamətləri 10–14 gündən sonra meydana çıxır. Yoluxan şəxsin bədəninin hərarəti (40,6 °С) qədər qalxır, güclü halsızlıq meydana çıxır (iştahanın azalması, halsızlıq, yuxunun pozulması), yuxarı tənəffüs yollarının selikli qişaları iltihablanır, öskürək meydana çıxır. Bu cür vəziyyət 2 - 4 gün davam edir, və başa düşmək lazımdır ki, qızılca həddən artıq mürəkkəbdir: bütün sadalanan əlamətlər çoxlu sayda digər xəstəliklər üçün xasdır.

İlk əlamətlərin meydana çıxmasından sonrakı üçüncü – dördüncü gün yanaqların və dilin selikli qişasında Filatov – Belski – Koplik ləkələi meydana çıxır. O, diametri 2-4 mm təşkil edən çoxsaylı mavi – ağ piləklər kimi görünür. Ləkələr qızılca xəstəliyinə yoluxmuş 70% - dən artıq xəstədə müşahidə olunur, çünki onlarda ləkələr digər xarakterik əlamətlərdən daha tez meydana çıxır və onların aşkar olunması müalicənin vaxtlı – vaxtında təyin olunması və erkən diaqnostika üçün qiymətlidir – məsələn, təmasdan sonrakı vaksinasiya.

Filatov – Belski – Koplik ləkələrindən sonra tipik qızılca səpgisinin sırası gəlir – onlar 3-4 günə ətraflara qədər yayılmaqla başdan bütün bədənə keçən ləkəli – papulyozlu səpgilər şəklində eritemaya oxşayır. Bundan sonra səpginin rəngi tündləşir, qabıq atır və onun meydana çıxması qaydası ilə tədricən yoxa çıxır.

Qızılca virusuna yoluxma eyni zamanda immun sistemin fəallaşmasına və yatırılmasına gətirib çıxarır. Virusun orqanizmə təsiri T – limfositlərin sayının azalmasından ibarət olub, səpğinin meydana çıxmasına qədər başlanır və bir ay ərzində davam edir. Qambiyada pasiyentlərin qızılca ilə bağlı tədqiqatı hüceyrə immunitetinin məşhur tənzimləyicisinin 12 – interleykininin əhəmiyyətli şəkildə yatırılmasını aşkar etmişdir. Qızılca nəticəsində yerli və ümumi immunitetin zəifləməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki, bu zaman həm patogen, həm də, şərti – patogen mikrobiotanın fəallaşması üçün əlverişli şərait yaradılır. Məhz buna görə də, qızılcanın gedişatı əsasən tənəffüs sisteminin digər patologiyaları ilə əksər hallarda mürəkkəbləşir. Lakin, bəzən fəsadları kənar mikroorqanizmlər deyil, eləcə virusun özü törədir. Qızılcanın fəsadları nəticəsində daha çox orta otit (7–9%), diareya (8%), sətəlcəm (1–6%), infeksiyadan sonrakı ensefalit (0,1–0,4%), kəskin sklerozlu panensefalit, və ya SSPE (0,01–0,04%) daha tez – tez xatırlanır.

Şübhəsiz, əgər qızılca virusuna yoluxarsınızsa, o zaman bu sizin qarşılaşa biləcəyiniz fəsadların hamısı deyildir. Belə ki, hamiləlik zamanı qızılca uşaq salmanı, vaxtından əvvəl doğuşu, yenidoğulmuşun az çəkisini və ana ölümünü daxil etməklə anada, döldə və yenidoğulmuşda fəsadların yüksək riski ilə əlaqədardır. Qıcılca nəticəsində ciddi fəsadlar və ya hətta ölüm halı daha çox altı yaşından balaca uşaqlarda və 20 yaşından yuxarı yetkin yaşlı insanlarda rast gəlinir. İnkişaf etmiş ölkələrdə qızılcadan ölüm səviyyəsi bu gün xəstəliyin 1000 faktı ilə bağlı 1-3 fakt təşkil edir.

Qızılca və sətəlcəm

Qızılca nəticəsində sətəlcəmin inkişafı — o qədər də nadir hal deyildir: onu qızılca xəstəsi olan uşaqların 5–10% - də müayinə edirlər. Sətəlcəm çox təhlükəlidir və qızılca ilə bağlı olan ölüm halının 60% - nin əsas səbəbidir.

Ensefalit

Nevroloji fəsadlar, o cümlədən də, kəskin viruslu və ya bakterial ensefalit əksər hallarda baş beynin daha davamlı şəkildə zədələnməsinə gətirib çıxarır və qızılcanın 1000 faktından 1-4 hallarda rast gəlinir.

Qızılca ensefaliti — ən ağır fəsadlardan biridir. Ona həm uşaqlar, həm də, yetkin yaşlı insanlar yoluxa bilər. Onun inkişafının əsasını nəinki beyin hüceyrələrinin virusa yoluxması, eləcə də, baş beyin toxumalarına qarşı anti cisimlərin əmələ gəlməsinə səbəb olan immunopatoloji reaksiyaların işə salınması təşkil edir. Bu anticisimlər mielin, mikroqliya ilə qarşılıqlı faliyyətdə olur və onları dağıdırlar. Bu zaman nevroloji pozğunluqların dərəcəsi müxtəlif ola bilər. Bu zaman beyin qılafı, baş və onurğa beyni, periferik sinirlər zədələnir. Qızılca ensefaliti yüksək ölüm səviyyəsi ilə xarakterizə olunur (25% qədər) və əksər hallarda hərəkətverici pozğunluqlar, tutma halalrı və intellektin zəifləməsi şəklində davamlı iz buraxır.

Qorxulu diaqnoz — SSPE

Artıq qızılcanı keçirdikdən sonra mrəkəzi sinir sisteminin zədələnməsi əlamətləri meydana çıxa bilər və bu kəskin sklerozlu panensefalit (SSPE) xəstəliyinin inkişafını təsdiq edir. Bu ağır degenerative xəstəlik olub, davranış dəyişikliklərində, intellectual funksiyaların pisləşməsində, psixiki və motor pozğunluqlarında, tutma hallarında təzahür edir. Əksər hallarda isə SSPE ölüm ilə nəticələnir.

Qızılca ilə əlaqədar olan SSPE inkişaf mexanizmi indiyə qədər öyrənilməmişdir. Belə hesab olunur ki, çox güman ki, kıskin ilkin infeksiya zamanı virus beyinə daxil olur və daha sonra sinir sistemində qorunub saxlanılır. SSPE əziyyət çəkən pasiyentlərdə qəzrdaba qarşı qızılca anti cisimlərinin və onurğa beyin mayesinin yüksək titrləri və baş beynin zədələnmiş toxumasında isə virusun özü aşkar olunur. Maraqlısı budur ki, bu cür toxumalardan ayrılan viruslar məhz virusun normal qaydada çoxalmasına mane olan M, H və ya F zülallarının genlərdə böhranlı mutasiyasına səbəb olur. Bu o deməkdir ki, orqanizmdə qorunub saxlanılan və nəticədə SSPE gətirib çıxaran qızılca virusları virusun ötürülməsində heç bir rol oynamır və yeni epidemiyaların meydana çıxmasında heç bir rol oynamır.

Pasiyent qızılcanı keçirdikdən sonra SSPE əlamətləri pasiyentdə orta hesabla yeddi ildən sonra (!) meydana çıxır, xəstəliyin əlamətləri qeyri – spesefik olur, məhz buna görə də, onu müayinə etmək çox çətindir, SSPE nəticəsində dəyən ziyanı isə qızılcanın fəsadı nəticəsində dəyən ziyan kimi qiymətləndirmək çox çətindir. 1989–1991 – ci illərdə ABŞ – da qızılcanın yeni epidemiayalarının tüğyan etməsi dövrü xəstəliyin qeydə alınmış 100 000 faktından cəni 22 hallarda SSPE müşahidə olunmuşdur.

Yenə də, qızılcanın daşıdığı təhlükəyə baxmayaraq, bizim immunitetimiz əksər hallarda virusa qalib gəlir. Ən maraqlısı budur ki — qızılcaya yoluxmuş hər bir insan ondan ömürlük müdafiəni əldə edir: onun immuniteti artıq xəstəlik ilə mübarizə aparmağı öyrənmişdir və artıq xəstəlik onun üçün qorxulu deyildir. Biz vaksinasiya sayəsində bu cür müdafiəni əldə edirik. Əgər sən peyvənd olunmusansa, o zaman bu cür növ virusla görüş zamanı səni müdafiə edəcək zireh artıq sənin orqanizmində mövcuddur.