Qrip — qrip virusu tərəfindən törədilən nəfəs yollarının kəskin infeksiya xəstəliyidir.

Elm adamları mümkün bir qrip epidemiyasına hazırlaşırlar. 

Hər qış, qrip, məktəblərdə və ofislərdə qurbandan qurbana atılaraq gəzir. Yazıq uşaqlar və böyüklər ya evdə yataqda qalırlar ya da qızdırma, boğaz ağrısı, əzələ ağrıları və öskürək ilə xəstəxanaya gedirlər.

Qriplə bərabər, qripin edə biləcəklərinə qarşı qorxu və müxtəlif təhlükəli əfsanələr də insanlar arasında yayılır. Qrip influenza sözündən gələn, virus adlanan mikrobların səbəb olduğu bir xəstəlikdir. Soyuqlamaqla eyni simptomları bölüşsə də, qrip daha ciddi bir xəstəlikdir.

İnsanlar bundan qorxurlar, çünki qrip gözlənilməz və ölümcül ola bilər.

Hər hansı bir ildə qrip dünyada 500.000 insanı öldürə bilər. Bəzi illər isə böyük yoluxmalar xəbərdarlıq etmədən yaranır. Məsələn, 1918-ci ildə qrip 20 milyondan çox insanın ölümünə səbəb oldu. 1957 və 1968-ci illər də pis idi.

İndi bir çox mütəxəssis deyir ki, qripin öz növbəti ölümcül ştammını vurmaq üçün olan vaxtı keçmişik. Cənub-Şərqi Asiya və Şərqi Avropadan gələn son xəbərlər bu qorxunu daha da artırır. Orada inadkar bir qrip xəstəliyi quşlar arasında yayılır və bəzən quşlardan insanlara da keçir. Vaxt keçdikcə virus dünya miqyasında bir epidemiyaya (və ya pandemiyaya) səbəb ola bilər.

Bu düşüncə qorxuducu olsa da, hələlik zirzəmidə su ehtiyatı və konserv qidalarla barrikadaya ehtiyac yoxdur, deyir Bill Schaffner. O, Tennesada Nashville şəhərindəki Vanderbilt Universitetində yoluxucu xəstəliklər üzrə mütəxəssisdir.

"Bu dəhşətli deyil" Schaffner deyir. Bunun əvəzinə o, qripə elmi dedektiv hekayəsinin bir hissəsi kimi baxmağı təklif edir.

Yoluxucu xəstəliklər

Son illərdə alimlər yoluxucu parotit, qızılca, koronavirus (COVİD-19) və poliomielit də daxil olmaqla bir sıra yoluxucu xəstəliklərdən dünyanı xilas etdilər. Qrip isə daha inadkardır.

Digər viruslar kimi, qripə səbəb olan virus da genetik maddənin DNT hissələrini əhatə edən zülallar və yağlardan ibarət olan bir qabıqdır. Viruslar tam olaraq canlı deyil, ancaq canlı hüceyrələrə hücum edirlər. Bir virus, DNT-sini bir ana hüceyrəsinə daxil etdikdən sonra, hüceyrəni işğal etmək üçün daha çox virusa bölünür.

Virus DNT-si səthində oturan zülalların istehsalını istiqamətləndirir. Bir virus bədəninizə ilk dəfə hücum edərsə, hazır olmayan immunitet sisteminizi məhv edə bilər. Hüceyrələriniz bu zülalları tanımağı öyrəndikdən sonra, virus yenidən ortaya çıxsa belə xəstələnmək şansınız azalır.

Qrip virusunun problemi daim dəyişməsidir. Hər il qripin DNT-sindəki kiçik mutasiyalar bizim yenidən xəstələnməyimizə kömək edir. Xoşbəxtlikdən, bədənimiz virusun əsas hissələrini tanıya və nəticədə onunla mübarizə edə bilir. Bundan əlavə olaraq, elm adamları bu dəyişiklikləri proqnozlaşdıra və ona qarşı peyvəndlər yarada bilərlər.

Əsas problem, qrip virusunun içərisində DNT-nin böyük köklü bir dəyişiklik keçirməsiylə yaranır. Bundan sonra virus immunitet sistemimizə o qədər yad olur ki, biz ona qarşı gücsüz oluruq.

Quş qripi

Qripin formaları əksər quşlar və məməlilər arasında yayılır və bəzi formaları ümumiyyətlə müxtəlif heyvanların daxilində qalır. 1957-ci, 1968-ci və son illərdə aparılan araşdırmalar göstərir ki, 1918-ci ildə bir çox problemə səbəb olan qripin quş qripi və ya hava qripi olduğu müəyyənləşdi, hansı ki, insanlara yoluxa biləcək qədər qəflətən mutasiya etmişdi.

Eyni şey H5N1 adlı asiya quş qripi virusu ilə də baş verə bilərmi? Bu günə qədər 135 nəfərə yoluxmuş və onlardan 69 nəfərini öldürmüşdür.

"Nadir hallarda və nə qədər "nadir" olduğunu vurğulaya bilmərəm, yoluxmuş quş əti ilə çox yaxın əlaqədə olan insanlar bu quş qripinə yoluxa bilərlər," dedi Schaffner. “Lakin virus insandan insana keçəbiləcək qədər inkişaf etməyib. Genetik bir dəyişiklik keçirdikdən sonra insanlar üçün bir təhlükə yarada bilər. Bu hələ baş verməyib." Qrip epidemiyaları qasırğalar kimidir. Qarşısını almaq mümkün deyil, amma hazırlıqlı olmaq çox kömək edə bilər. "Hiylə," Schaffner deyir, "zərərin minimuma endirilməsi və tez bir zamanda cavab verilməsidir."

Bu hədəfləri nəzərə alaraq, dünyanın hər yerindən mütəxəssislər quşları yoxlayır və qrip xəstələrini H5N1 ilə yoluxma ehtimalına qarşı izləyirlər. Məlumat paylaşmaq üçün internetdən istifadə edirlər.

"Bu beynəlxalq əməkdaşlıq əvvəlkindən daha yaxşıdır" dedi Schaffner. Ünsiyyət də əvvəlkindən daha sürətlidir.

Elm adamları artıq H5N1 DNT-sini təşkil edən molekulyar parçaların dəqiq ardıcıllığını müəyyənləşdiriblər. Təhlillər hətta bu və 1918 qripi arasındakı kritik oxşarlıqları ortaya çıxardı. Hal-hazırda insanlara virusun az dozada veriləcəyi bir vaksin üzərində testlər aparılır ki, immunitetləri virusa qarşı mübarizə apara bilməyi öyrənsin.

"Keçən hər həftə bir az daha hazır oluruq" dedi Schaffner.

Sirlərin açılışı

Qripin müalicəsinə hələ çox var və gələcək illərdə sirlərini açmaq üçün çoxlu imkanlar olacaqdır.

"Bu, orta məktəb şagirdlərinə həkim olmağa maraqlanmaları üçün danışmağı sevdiyim bir hekayədir" dedi. “Elm və beynəlxalq əməkdaşlığı birləşdirir. Dünyanın başqa yerlərində baş verə biləcək şeylərlə ekzotikləri birləşdirir. Bu, öz icmamızı və dünyadakı insanları necə qoruya biləcəyimizə dair laboratoriyada düşüncə və elmi metodlardan diqqətlə istifadə etməyə çağırır. "

Hələlik isə Schaffner-ın bəzi tövsiyələri var. “Qorxmayın. Oyaq olun. Tələsin və bizə qoşulun "dedi. "Qrip mütəxəssisi olmalarına və bizə kömək etmələri üçün o orta məktəb şagirdlərinə ehtiyacımız var."

O vaxta qədər isə kifayət qədər yatmaq və yaxşı yeməklə immunitet sisteminizi sağlam saxlayın. Qrip peyvəndi olun. Əllərinizi mütəmadi olaraq yuyun. Bu, virusları uzaqda saxlamağın ən təsirli yollarından biridir.