Tibb

Yoluxucu parotit məğlub olmur

Yoluxucu parotit niyə məğlub olmur? Bu sauala çalışaq indi cavab verək.

Yoluxucu parotit əleyhinə peyvəndlərin effektivliyi şübhə doğurmur. Kütləvi immunizasiya ilə yoluxma və fəsadlardan ölüm halları kəskin şəkildə azalmışdır. Əgər vaksinasiya olunmuş insan parotitə youxarsa, o zaman infeksiya yüngül: yəni, vaksinasiya olunmamış insanlar arasında 30–50% qarşı nisbətdə 66% əlamətsiz keçəcəkdir. MMR vaksini ikitərəfli parotit və orxitin inkişafı, eləcə də, sidikdə virusun meydana çıxması riskini əhəmiyyətli şəkildə azaldır (o böyrəklərin zədələnməsini təsdiq edir).

Lakin bütün bunlara baxmayaraq, müasir dövrümüzdə epidemiyalar baş verir – bu faktdır. Onlar haqqında məlumatlar mütəmadi olaraq müxtəlif ölkələrdən daxil olur. Alimlər bunun nə üçün baş verdiyini və bu problemlə mübarizə yollarını araşdırmağa çalışırlar.

Səbəb №1: Vaksinasiya ilə cüzi ərazinin əhatə olunması

Nümunə — Yaponiya 1993 cü ildə parotit əleyhinə vaksini peyvəndlərin standart qrafikindən çıxarmış ölkədir. Urabe АМ9 ştammının vurulmasından sonra aseptik meningit faktı nəticəsində bu cür qərar qəbul olunmuşdur. Nəticə özünü uzun müddət gözlətmədi: Yoluxucu parotit xəstəliyi Gündoğan ölkədə kəskin şəkildə artdı. Digər ölkələrdə immunizasiyanın səviyyəsinin azalması məhz peyvənd əleyhinə hərəkatların fəal iştirakçılarının sayəsində baş verir. Yoluxucu parotit epidemiyasının bu cür izahı sadə ola bilərdi, lakin həqiqətdə isə hər şey çox mürəkkəbdir. İş burasındadır ki, yoluxanlar arasında vaxtilə vaksinin iki dozasını almış insanlar çox da az deyildir. 3 saylı cədvəldə əsas epidemiyalar ilə bağlı məlumatlar təqdim olunmuş və vaksinasiya olunmasına baxmayaraq, xəstələnmiş insanların payı göstərilmişdir.

Cədvəl 3. Son illər müxtəlif ölkələrdə Yoluxucu parotitin epidemiyaları
Epidemiya ili	Ölkə	Yoluxanların sayı	Vaksinasiya olunnaların payı
2017	ABŞ	5629
2016–2017	ABŞ	2706	66% — 2 doza, 7% — 1 doza
2015–2016	ABŞ	317	16% — 3 doza, 73% — 2 doza, 4% — 1 doza
2014	ABŞ	1151
2012–2013	Belçika	4061	69% — 2 doza, 30% — 1 doza
2009–2011	Yərusəlim	3130	46,9% — 2 doza, 28,3% — 1 doza
2013	Böyük Britaniya	28	84% — 2 doza, 8% — 1 doza
2013	Polşa	2436	10,3% — 2 doza, 43,2% — 1 doza
2009	ABŞ	1521	75% — 2 doza, 13% — 1 doza
2006	Avstraliya	214	10,7% — 2 doza, 30,2% — 1 doza
2006	ABŞ	6584	62,5% — 2 doza, 24,8% — 1 doza
2005–2006	Çex Respublikası	5998	70,6% — 2 doza, 1,1% — 1 doza

3 saylı cədvəldə iki doza vaksin almış insanların faizi yüksəkdir, lakin bunda qəribə heç nə yoxdur. Tədqiqatın aparıldığı ölkələrdə az sayda vaksinasiya olunmamış və vaksinin yalnız bir dozasını almış insanlar yaşayır və buna görə də, xəstəliyə yoluxanlar arasında belə insanlar daha az idi. Əgər vaksinasiya olunmuş və olunmamış insan üçün parotitə yoluxmaq ehtimalını hesablasaq, o zaman o ikinci halda daha yüksək olacaqdır.

2017 ci ildə 2016 cı il ilə müqayisədə Rusiyada parotitə yoluxma dörd dəfə artmışdır. Vəziyyət böhranlı deyildir və bu cür dinamikanın səbəblərini dəqiq sadalamaq mümkündür (şəkil. 7). Bu həm vaksinasiyadan imtina halları, həm də, yoluxma səviyyəsinin təbii tərəddüdləri – epidemiya dövrü ola bilər.

Səbəb №2: İlkin vaksina çatışmazlığı

İlk vaksina çatışmazlığı — immunitetin vaksinin vurulmasına cavabın “işə düşmədiyi” vəziyyətdir. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, vaksinin iki dəfə vurulması vaksinin bir dəfə vurulması ilə müqayisədə daha etibarlı müdafiəni təmin edir. Böyük Britaniyada, Kanadada və İsveçdə baş qaldırmış epidemiyaların təhlili göstərmişdir ki, yalnız bir dəfə peyvənd olunmuş insanlar xəstəliyə yoluxmuşdurlar. Genetik olaarq təkrar vaksinasiyaya cavab verməyə qadir olmayan insanlar çox azdır— populyasiyada 2–3% çox deyildir.

Səbəb №3: Virus antigenlərində fərqlər

Aşkar olunmuşdur ki, Avropada və Şimali Amerikada epidemiyaya səbəb olmuş virus G genotipinə malik olmuşdur və o, Ceril Linn vaksin ştammının A genotipindən fərqlənir. Vaksin gözəl immunitet yaradır və buna görə də, törədici mikrobun antigen müxtəlifliyinin bu yaxınlarda baş vermiş epidemiyalarda vacib rol oynaması az ehtimal olunur. Lakin bu amili də diqqətdən kənarda saxlamaq olmaz.

Səbəb №4: İkinci vaksina çatışmazlığı

Vaksinin vurulmasından sonra illərlə parotit virusu əleyhinə immun müdafiə azalır. Bəzi tədqiqatların məlumatları bunu təsdiq edir.

- 2006 cı ildə ABŞ – da baş vermiş epidemiyanı tədqiq etmiş alimlər aydınlaşdırmışdırlar ki, 10 il və ondan da əvvəl peyvənd olunmuş insanlar daha çox yoluxma riskinə məruz qalmışdırlar.

- Fransada və Belçikada baş vermiş epidemiyaların təhqiqatı göstərmişdir ki, vaksinasiyadan sonra hər il yoluxma riski 10–27% artır.

- Ayova ştatında epidemiyadan sonra başlanan və 20 000 insanı əhatə etmiş 2017 ci ilin tədqiqatı göstərmişdir ki, vaksinasiya olunmuş insanlar arasında yoluxma riski iki il bundan əvvəl 1 000 nəfərdən 1,6 nəfər təşkil etmiş, son 13 il ərzində peyvənd olunanlar arasında —1 000 nəfərdən 11,3 nəfər təşkil etmişdir.

Bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək üçün “vəhşi” və “vaksin” viruslarına immun cavabı və illər ərzində müdafiənin zəifləməsi mexanizmlərini öyrənmək mümkündür.

Hələ də qalmaqda davam edən problemlərə baxmayaraq, epidemik parotit əleyhinə vaksinasiya öz effektivliyini sübuta yetirmişdir. Peyvənd nəinki yataqda “şişmiş yanaqlar” ilə keçirilən həftəyə qənaət etməyə, eləcə də, sağlamlığını və bəzən də, həyatı qoruyub saxlamağa kömək edir. Yoluxucu parotit uşaq infeksiyaları arasında bu qədər təhlükəli olmasa da, bu yalnız ani görüntüdür. Yoluxucu parotitin profilaktikası — vacib tapşırıq olub, bu zaman məsuliyyət nəinki dünyanın güclü şəxsiyyətlərinin, alimlərin, həkimlərin, eləcə də, hər bir valideynin öhdəsinə düşür.

Yoluxucu parotit məğlub olmur