Daha
çox 5–9 yaşlı uşaqlar xəstələnirlər, belə ki, bu yaşda onlar çoxdan ananın
anticisimlərini müdafiə etmirlər və onlar kollektivlərdə yerləşərək,
infeksiyalar daha asanlıqla yayılır. Xəstəlik əlamətsiz və klinik kəskin
formada baş verə bilər. 30–50% hallarda infeksiya əlamətsiz şəkildə baş verir və
ya KRVİ xatırlanan zəif əlamətlər ilə müşayiət olunur. Xəstəliyin manifest
formasının klassik təzahürü - parotitdir.
Xəstəliyin
tipik gedişatı növbəti şəkildə görünür. İnkubasiya dövrü orta
hesabla 16–18 sutka təşkil edir. Daha sonra KRVİ əlamətləri ilə
prodromal dövr başlanır: baş və əzələ ağrıları, ümumi halsızlıq narahat edir, bədənin
hərarəti bir qədər artır. Təqribən 24–48 saatdan sonra «xanazır» meydana çıxır:
qulaqyanı tüpürcək vəzisi— bir tərəfdən və ya hər iki tərəfdən böyüyür. Hadisələrin
əlverişli inkişafı zamanı insan təqribən bir həftədən sonra sağalır.
Lakin Yolxucu
parotit xayalığın iltihabı (orxitlə), beyin qılafının
iltihabı (meningit), baş beynin iltihabı (mastit), yumurtalıqların iltihabı
(ooforit), mədəaltı vəzinin iltihabı (pankreatit) ilə ağırlaşa bilər, eləcə də,
karlıq yarada bilər. Uşaqlarda infeksiyalar daha asan keçir, və adətən,
parotitlə məhdudlaşır. Yetkin yaşlı insanlarda daha çox orxit, ensefalit, və
ümumilikdə, ağır əlamətlər meydana çıxır. Digər fəsadlar nadir hallarda rast gəlinir.
Hədəf –
orqanlarda, tüpürcək vəzisində və ya yumurtalıqda iltihabın necə inkişaf etdiyi
– hələdə də məlum deyildir. Müasir təsəvvürlərə müvafiq olaraq virus əsasən
interstisiyaları – orqanın birləşdirici toxumalı “karkası” zədələyir. Axacaqların
bloklanmasına gətirib çıxaran xayanın və qulaqaltı tüpürcək vəzilərinin
periduktal hüceyrələrinin dağılmasına, eləcə də, immun hüceyrələrin
toxumalarının ilfiltrasiyasına vacib patogenetik rolu ayırırlar.
İlk baxışdan
parotit bir o qədər də qorxulu deyildir. Bir qayda olaraq, özünü müalicə edən
infeksiya asanlıqla keçir və hər hansı bir nəticələrə gətirib çıxarmır. Bəs
peyvənd nə üçün lazımdır? Bəlkə, xəstəliyə bir dəfə yoluxaraq daha davamlı,
ömürlür immunitet əldə edək?
Bu suallara Ümümdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST)
ekspert mütəxəssislərini təqdim edən rəqəmlər ilə cavab verir.
1 - 10 000 xəstədən biri fəsadlardan vəfat edir.
2 - 10 000 xəstədən 2-30 nəfərdə ensefalit inkişaf edərək,
ölümə, iflicə, epileptik tutma hallarına, hidrosefaliyaya, digər davamlı
nevroloji pozğunluqlara gətirib çıxara bilər.
3 - 100 000 xəstələrdən beşində karlıq meydana çıxır. Parotit —
uşaqlarda karlığın daha geniş yayılmış səbəblərindən biridir.
4 - Əgər gələcək ana hamiləliyin ilk 12 həftəsi ərzində parotitə
yoluxmuşdursa, o zaman 25% onda uşaq salma baş verəcəkdir.
5 - 4% xəstələrdə pankreatit inkişaf edir – mədəaltı vəzinin iltihabıdır. Çox güman ki, şəkərli diabetin inkişafı ilə onun vəziyyəti arasında əlaqə mövcuddur.
Bir çoxları
xanazır xəstəliyinin xayaların iltihabına və sonsuzluğa səbəb olmasını bildikləri
üçün Yolxucu parotitdən qorxurlar. Lakin bu əsas problem
deyildir. Bəli, yetkin yaşlı kişi cinsinə mənsub olan xəstələrin təqribən
20–25% - də orxit inkişaf edir. Lakin, parotitin reproduktiv funksiyanın
davamlı olaraq itirilməsinə gətirib çıxaran dəlil – sübutlar mövcud deyildir.
Risklər mövcuddur, lakin onlar böyük deyildir.
Yolxucu
parotitin fəsadlarının və əsas təzahürlərinin tezliyi 1 saylı cədvəldə təqdim
olunmuşdur.
Cədvəl 1. Yolxucu
parotitin fəsadlarının və əsas təzahürlərinin tezliyi | |
Əlamət/Fəsad |
Tezlik |
Parotit |
50–70% |
Birtərəfli orxit (cinsi yetişkənlik dövründən
sonra xəstələrdə) |
20–50% |
İkitərəfli orxit (cinsi yetişkənlik dövründə xəstələrdə) |
10% |
Orxit zamanı fertilliyin (nəsil artırmaq
qabiliyyətinin) pozulması |
13% |
Ensefalit |
10000 xəstədən 2–30 |
Aseptik meningit |
10% |
Neyrosensor karlıq (eşitmə sinirinin nevritinin
nəticəsi) |
100 000 xəstələrdən
0,5–5 |
Pankreatit |
4–5% |
Niokardit (ürək əzələsinin iltihabı əksər hallarda əlamətsiz keçir) |
15% |
Hamiləliyin ilk üçaylığında qadının xəstələnməsi zamanı dölün
itirilməsi riski |
25–27% |
Cinsi yetişlənlik dövründə qadınlarda xoşxassəli ooforit (yumurtalıqların iltihabı) |
5% |