Yaddaşın silinməsi sualı birdən talehəlledici bir məsələyə dönə bilər. Yaddaşı silməyın mümkün olan yolunnan bu günki söhbətimiz.

Xatirələrimizi necə qoruyub saxladığımızı heç kim bilmir. Bu mövzu ilə bağlı kifayət qədər mübahisələr mövcuddur. Bir qism tədqiqatçılar güman edirlər ki,  xatirələr sinaptik əlaqədə olub, digərləri bunun hesabına digər fərziyyələrə və nəzəriyyələrə malikdirlər. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, alimlər hər hansı bir detalı xatırldğımız zaman hər dəfə sinapslarda hasil olunan bir zülalı xüsusi olaraq vurğulamışdırlar. Bu zülal  PKM Zeta adlanır. Elm adamları qeyd etdikləri kimi, bu molekula hüceyrələrdə AMPA reseptorların qorunub saxlanmasına yardım edir ki, sinapslar da məhz onlar ilə qarşılıqlı əlaqədə olur və bununla da, neyronlar arasında güclü sinaptik əlaqəni dəstəkləyirlər.

Todd Sektor  və onun həmkarları bu cür mexanizmdən xəbərdar olub, sinapslarda PKM Zeta molekulasını inqibasiya edən və xatirələrin silinməsinə yardım göstərən ZIP adı altında preparatı icad etdilər.

Todd deyir ki, baş beyində təxminən 86 milyard sinir hüceyrəsi vardır və belə təsəvvür etmək olar ki, hər bir sinir hüceyrəsi minlərlə yarpaqlı ağac olub, onun hər bir yarpağı başqa ağacın yarpağı ilə (digər sinir hüceyrəsi ilə) sıx şəkildə bağlıdır.  İki yarpaq bir – birinə toxunan zaman bir yarpaq neyrotransmitter adlanan kimyəvi maddəni buraxır və bu da digər yarpağı fəallaşdırır və titrəməyə başlayır və bu əlaqəni biz sinaptik əlaqə adlandırırıq. Yaddaş kimyəvi maddənin xaric olunmasına qarşı reksiya bildirən yarpağın iki dəfə artıq reaksiya bildirməsi zamanı formalaşır, və bu da, PKM Zeta adı altında molekula ilə qarşılıqlı fəaliyyət nəticəsində baş verir.

Bu cür güclü əlaqələr bizə assosiativ yaddaş verən geniş şəbəkələri əmələ gətirir. Bir hüceyrənin fəallaşması qonşu hüceyrələrin fəallaşmasına gətirib çıxarır və zəncirvari reaksiya ilə davam edir. Almanın necə göründüyünü xatırlamaq cəhdi zamanı sizin beyninizdə bir sıra hadisələr baş verir. Alma haqqında xatirələrin olduğu beyin şöbəsi qonşu sahələri də fəallaşdırır və bu da öz növbəsində, sizin fikirlərinizdə öz əksini tapır, məsələn, bu sizin təxəyyülünüzün məqsədi olmasa da Parisdə alma piroqunun olduğunu xatırlayırsınız.

Bir çoxları bu prosesin dönməz olduğuna adət etmişdirlər və bizim yadda saxladığımızı bilərəkdən unutmaq olmaz, çoxsaylı unutqanlıq texnikaları isə bir o qədər də effektiv deyildir. Bu belədirmi?

Alimlər belə hesab edirlər ki, PKM Zeta tərəfindən dəstəklənən sinaptik əlaqə bu və ya digər hadisələri xatırldağımız zaman molekulanı parçalayır və daha sonra isə o yenidən sintez olunur. Məhz bu yaddaş mexanizmi konkret xatirələrin silinməsi üçün istifadə olunur. Alimlər yalnız müəyyən xatirələri silmək üçün PKM Zeta – nın təkrar sintezinə dərman preparatlarının vasitəsilə nəzarət edə bilərlər.

Bu o deməkdir ki, əgər siz hər hansı bir preparatın təsiri altında müəyyən hadisəni yadınıza salırsınızsa, o zaman bu PKM Zeta molekulalarının parmalanmasına gətirib çıxarır və heç də onların bərpa olunması ilə nəticələnmir.  Bununla da, siz bu hadisəni unudursunuz.

Bu eksperimental heyvanlar üçün nümayiş olunmuşdur. Təcrünə heyvanları üçün «ZIP» adlı preparat tətbiq olunaraq aşkar olunmuşdur ki, müəyyən stimulla əlaqədar olan bütün xatirələr, hətta bir neçə aylıq xatirələr də silinmişdir. Preparat beynə ziyan vurmur, və preparatın orqanizmdən xaric olunması ilə təhsil almaq və yeni xatirələri yadda saxlamaq imkanı qaydasında olur.

Alimlərin mülahizələrinə görə, insana travma vuran xatirələri unutmaqda kömək etmək üçün bu preparat əvəzolunmaz ola bilər.  O, müharibə veteranlarına, təcavüz, avtoqəza hallarını yaşamış insanlara kömək edə bilər və bununla da, doğmaların faciəli ölümü ilə bağlı ağrılı – acılı xatirələrin öhdəsindən gələ bilər.